5-Mavzu. Elektromagnit mexanizmlari. Reja

5-Mavzu. Elektromagnit mexanizmlari.


Reja.

1. 
   O‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok elektr apparatlarining magnit zanjiri va o‘ziga xosligi.
   
2. 
   Elektr magnitning ishchi tirqishidagi magnit oqimini hisoblash.
   
3. 
   O‘zgaruvchan va o‘zgarmas elektr magnitlarning tortish kuchi.
   
4. 
   Elektr magnitning g‘altagini hisoblash.
   
5. 
   Tortilish va ajralish vaqti.
   
6. 
   Titrashni yo‘qotish usullari.
   

O‘zgaruvchan tok elektromagnitdagi tortishish kuchi.
Elektromagnitlar elektromagnit kontaktli apparatlar tarkibiga kirib, tuzilishi apparatlarning vazifasi, quvvati, ishlash sharoiti, manbaa turi va xokazolarga bog‘liqdir. Elektromagnitlar kontaktorlar, ulagichlar, rele, avtomatlar elektromagnit muftalarda qo‘llanadi.
EM oddiy tuzilishidagi - ya’ni klapan sistemasini ko‘rib chiqamiz.

5.1-rasm.
Bunda magnit sistemani qo‘zg‘aluvchan qismi 1 yakor, 3-4 o‘zak va 2-kuzgatuv cho‘lg‘ami.
Klapansimon sistemada yakor o‘zak tomonga xarakat xam aylanma xarakat qilish imkoniyatiga ega. Qo‘zg‘atuv cho‘lg‘amidan tok oqayotganda MDS payda bo‘lib magnit oqim xosil bo‘ladi. Bu oqim xavo oraliq bo‘shlig‘i , xamda magnit zanjirni xamma kismi orkali tutashadi.
Xavo oraliq bo‘shlig‘i  yakorning xarakati natijasida o‘zgaradi va ishchi xavo oraliq bo‘shligi deb aytiladi. Bundan o‘tayotgan magnit oqim xam ishchi magnit oqimi deb ataladi F_.
EM sistemasidagi xosil buladigan qolgan xamma magnit okimlari F_ tarkaliyotgan magnit oqimidir. Elektromagnit kuch ostida yakor xarakatga keladi va u kuch xavo oralik bo‘shlig‘idagi magnit oqimi bilan belgilanadi F_.
Magnit zanjirlarni xisoblashda kuzgatuv cho‘lg‘amini magnitlovchi kuchi aniklanib F_ topish (birinchi masala) yoki aksincha oldin. F_ aniklab keyin esa MDS xisoblash mumkin (ikkinchi masala).
Bu masalalarni echishda magnit zanjirlar uchun Kirxgof qonunlari bilan foydalanish mumkin.
Kirxgofni birinchi konuniga ko‘ra magnit zanjirlarni tugunlaridagi magnit oqimlarning algebraik yig‘indisi nolga teng:
(5.1)

Kirgofni ikkinchi konuni tula tok konunida asoslangan ya’ni

(2)
bunda N - magnit maydonni kuchlanganligi
dl - elementar maydon
i = Fj

konturlarga ta’sir kiluvchi magnitlash kuchlari yigindisi.

Ma’lumki V= N teng b shuning uchun (2) tenglamani kuyidagicha ifodalash mumkin.
(5.2)
bunda: S - magnit zanjirni kesim yuzasi.
 - magnit sindiruvchanlik

dRm - magnit karshiligi bulsa

(5.3)
Turtinchi tenglamaga kura berk zanjirdagi potensial tushushi konturlardagi MDS yingindisiga teng va bu Kirxgofni II konunidir.
[F_n/m]
Kachonki magnit okimi F xamma konturlarda c’nst bulsa (4) tengla-madagi integralni oxirgi yigindisi bilan ifodalash mumkin:
(5.4)
Oxirgi tenglamaga kura kuyidagi xulosaga kelish mumkin:
Elektromagnit kontaktli (relelarni) apparatlarni ishchi rejimi elektromagnitning tortish kuchiga bog‘liq dir. SHu kuchning miqdor ini aniklash kuyidagi ketma-ketlikda olib boriladi. Misol kilib uzgarmas tok elektromagnitida xosil buladigan tortish kuchini aniklaymiz.



5.2.-rasm.
Zanjirdan tok oqib o‘tayotganda dastlab elektromagnitning tortish kuchi prujinani tortish kuchidan kichik bo‘ladi, yakor xarakat qilmaydi, ya’ni xavo bo‘shlig‘i uzgarmaydi b1, esa ortadi. Bu xolat 1 egri chizigi bilan ifodalanadi.



5.3.-rasm.
Okim ilashish 1 kiymatiga etganda elektromagnitning tortish kuchi prujinani tortish kuchidan ortadiva yakorg‘ xarakatga keladi. Xavo bushligi b2 ga teng buladi. Natijada xavo bushligini solishtirma utkazuvchanligi ortadi va = teng buladi. Shu bilan birga tok xam i2 teng bulib f(i) boglanishi ikkinchi egri chizigi bilan ifodalanadi.