5-Mavzu. Elektromagnit mexanizmlari. Reja

O‘zgaruvchan tok elektromagnitdagi tortish kuchi. Elektpomagnitlapning dinamikasi va ishlab ketish pejimi. Elektr magnitlarda titrashni bartaraf etish.
O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok elektromagnitlarning magnit zanjirlari. Elektromagnitlarning tortish kuchi. Elektromagnitlarning dinamikasi va ishlab ketish vakti. EM da xosil buladigan tortishish kuchlari. Statik tortish xarakteristikasi. EM ni ishlab ketish dinamikasi. Prujinani tortish kuchi, prokladkalar soni, kiska tutashuv xalkalar.

Ikkita xavo bushligi mavjud klapansimon elektromagnitni kurib chikamiz. Bunda pulatning magnit karshiligi Rm=0, chulgamning aktiv karshiligi Robm=0 va pulatdagi yukotishlar nulg‘ga teng deb kabul kilamiz. U,I va F lar sinusoidal konunga kura uzgaradi. Tortish kuchini dastlab-ki F kiymati Maksvell tenglamasidan kelib chikadi. Tortish kuchini F vakt buyicha uzgarishi kuyidagicha buladi:
F = F_m sin² wt ya’ni



Oxirgi tenglamaga kura tortish kuchni dastlabki kiymati tok chastotasi va kuchlanishiga nisbatan kush tebranish bilan pulg‘satsiyalanadi. Urtacha tortish kuchini kiymati Fm yarimiga teng.
F_ur = 1/T dt = F_m/2
YAkorg‘ uzakka tortilishi uchun F kuchi prujinani tortish kuchidan uzib ketishi kerak. Tok uzgaruvchan bo‘lganligi sababli tortish kuchni kiymati xam uzgarib ( bir fazali tok bo‘lganda) yakorg‘ tebranadi, natijada kontaktlar emiriladi, magnit sistemasi zaiflashadi va shovkin xosil buladi. Tebranishni bartaraf qilish uchin k.z. uramlar kullanadi.(Al eki Su)
Elektromagnitlarning statik rejimlari kupincha tarmozlovchi mexani-zimlarda kullanadi. Bu rejim davomida chulgamdagi tok kiymati c’nst deb kabul kilinadi. Kolgan elektromagnitlar dinamik rejimida ishlaydi, ya’ni chulgam manbaaga tortish kuchi kiymatiga teng bulguncha, ortadi. YAkorg‘ kuzgaladi va shu payt tok va magnit okim murakkab konun buyicha uzgaradi (bunda elektromagnitlarning parametrlari va prujinaga bog‘liq ). YAkorg‘ uzakka tutashib I va F turgun rejimi, ya’ani nominal qiymatlarigacha ortadi.
EM ishlab ketish vakti chulgamiga kuchlanish berilgandan yakorg‘ni tula uzakka tutashguncha bo‘lgan vaktni belgilaydi:
t_i.k = t_silj + t_yur
a) Elektpomagnitning siljish vakti

Zanjir ulanganda

U=iR + d /dt (=) (i)
(1) bunda iR - aktiv karshilikdagi kuchlanishni tushishi, d/dt - teskari EDS.
Dastlabki xolatda xavo bushligi katta bulib magnit sistemasi tuyinmagan, chulgamni induktivligi esa c’nst teng  = L i va L = const