5 mavzu gnoseologiya – bilish falsafasi bilishning mazmun va mohiyati bilish nazariyasining predmeti. «Gnoseologiya»
Download 430.94 Kb. Pdf ko'rish
|
Bilishdagi qarama-qarshiliklar. Bilish jarayoni ma’lum qarama-qarshiliklardan ham xoli
emas. Ular bilishning murakkab muammolarga to’la xususiyatini aks ettiradi. Bilish jarayonida mavjud qarama-qarshiliklarning ayrimlarini aytib o’tamiz. Sub’yekt va ob’yekt (ya’ni inson va tashqi dunyo) o’rtasidagi qarama-qarshilik mangu va mutlaqo tabiiydir. U insonning dunyoni amalda o’zgartirish ehtiyoji bilan bu dunyo haqidagi bilimlarning kamligi (yoki umuman mavjud emasligi) o’rtasidagi nomuvofiqlikni ifodalaydi. Aslida bilish jarayoni doim ayni shu nomuvofiqlikdan boshlanadi. Ba’zan bilishga sezgi a’zolari ma’lumotlari bilan tashqi dunyoning fikr va tushunchalardagi in’ikosi o’rtasidagi qarama-qarshilik xosdir. Ma’lumki, Quyoshning chiqishini faqat Quyosh harakatsiz yer atrofida aylanishini taxmin qilib, sezgi a’zolari yordamida tushuntirish mumkin. Biroq bu hodisani ilmiy mushohada yordamida, ikkala osmon jismining harakatchanligini isbotlash yo’li bilan ham tushuntirish mumkin. Bu qarama-qarshilik taxminlarimizning mantiqiy dalillar va mulohazalar tizimi yordamida tajribada sinash yo’li bilan yechiladi. SHakllangan nazariya bilan olingan yangi ilmiy dalillar va eksperimental ma’lumotlar o’rtasidagi qarama-qarshilik ham bilish uchun tabiiy bir holdir. Bunda mazkur dalillar yordamida nazariyaga aniqlik kiritish yoki, aksincha, uni eskirgan va o’z ahamiyatini yo’qotgan deb topish talab etiladi. Bilish jarayonida fandagi oqimlar, maktablar va ayrim nazariyalar o’rtasida qarama- qarshiliklar yuzaga keladi. Bunday qarama-qarshilik falsafada ham, masalan, «Demokrit yo’nalishi» va «Platon yo’nalishi» o’rtasida mavjud. Insonning tashqi dunyoni to’liqroq va aniqroq bilishga intilishi bilan buning uchun sub’yektiv va ob’yektiv chegaralar (inson qobiliyatining cheklanganligi, fan va texnika rivojlanish darajasining yetarli emasligi va boshqalar) mavjudligi o’rtasidagi nomuvofiqlik odatdagi hol hisoblanadi. Faol va rivojlanuvchi jarayon bo’lgan inson bilishi uchun qarama-qarshiliklarning mavjudligi tabiiy bir holdir. Ularning umumiy negizini amaliyot, ijtimoiy hayot tashkil etadi. Qarama-qarshiliklar amaliyot jarayonida yangi metodlar va dalillarni izlash, bilish sub’yektining intellektual qobiliyatini takomillashtirish yo’li bilan yechiladi. Download 430.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling