5-Мавзу: хукукий маданият назариясини яратишда хукукшунослик фани ва юридик таълимнинг aхaмияти


Download 40.26 Kb.
bet3/4
Sana22.12.2022
Hajmi40.26 Kb.
#1042204
1   2   3   4
Bog'liq
5-ьавзу

Бу, биринчидан, янги ижтимоий муносабатларни шакллантириш,
яъни Узбекистоннинг мустакил мак,омига ва жамиятнинг узбек миллий давлатчилигини равнак, топшириш йулига мувофик, келадиган янги к,онунларни вужудга келтириш.
Иккинчидан, к,онунларни билишга, давлат ва жамиятнинг барча институтлари, фукаролар, ажнабийлар ва бошкалар томонидан уларга сузсиз риоя кдлинишига асосланган к,онунга итоаткорлик туйгусини тарбиялаш.
Учинчидан, хукукдй мухофаза килиш органлари, адлия муассасаллари, жазони ижро этиш тизимини ислох, килиш.
Туртинчидан, фук,ароларнинг хукукдй маданиятини ошириш.
Бешинчидан, юридик ва жисмоний шахсларга уларнинг хужалик, иктисодий х,амда ижтимоий фаолиятида хукукий хизмат курсатиш. Олтинчидан, жиноятчиликка айникса уюшган жиноятчиликка карши кураш.
Еттинчидан, Узбекистоннинг халкаро манфаатларини хамда мамлакатимизнинг хориждаги фук,аролари хукукдарини ҳимоя килиш.
Хрзирги пайтда Узбекистонда юридик таълим куйидагича тузилишга эга: икки юридик олий укув юрти - Тошкент Давлат юридик института ва Ички ишлар вазирлигининг Академияси; Тошкент, Нукус, Самарканд, Фаргона давлат университетларининг юридик факультетлари хамда Иктисодиёт, Техника, Аграр давлат университетларида, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика институтида 5 та мустакдл хукук; асослари кафедралари ишлаб турибди. Шунингдек, Адлия вазирлигининг юридик коллежи х,амда Ижтимоий таъминот вазирлигининг юридик техникуми фаолият курсатмокда. Афсуски, х,озир мамлакатимиз к,анча юрист кадрга эхтиёж сезаётганлигини курсатиб берувчи аник, статистик хдсоб-китоблар мавжуд эмас. Муайян юридик ихтисосликлар буйича давлат буюртмаси сифатида х,ар томонлама хдсоблаб чикдлган касб дастури х,ам амалда йук. Бундай вазиятни узгартириш учун куйидагиларни амалга ошириш зарур:
- асосий юридик ихтисосликлар буйича мутахассисларни тайёрлаш давлат стандартини ишлаб чикдш;
- махсус ва умумий таълим учун баробар булган хукукий таълим андозаси, яъни моделини яратиш;
- давлат тилида дарсликлар тайёрлаш;
- юридик таълимнинг барча йуналишларидан билим беришга кобил булишлари учун удитувчиларни к,айта тайёрлаш;
- давлат хокимияти ва халк, хужалиги идораларида юристлар эгаллаши тавсия этиладиган лавозимлар руйхатини тузиб чикиш ва х,.к.
Шундай килиб, Республикамизда юридик таълимнинг сифат жихатидан янги андозаси (модели) вужудга келтирилмога зарур.Юридик таълимнинг, хукукнинг турли сохалари буйича мутахассислар тайёрлашнинг асосий принциплари куйидагилардан иборат:
- конун ва халкаро эътироф этилган инсон хукук нормалари ва принциплари устунлигидан келиб чикдддган мунтазамлик ва илмийлик;
Узбекистон Республикаси Конституциясига ва конунларига асосланганлик;
- таълимнинг миллий хусусияти, узбек давлатчилигининг илгор тарихий хукукий анъаналарига х,амда х,озирги узбек давлатчилиги ва хукукдни ривожлантириш тажрибаларига таяниш;
- жахон юридик таълими, хукукшунослиги илгор тажрибасига йул очиш;
- юридик таълим билан мутахассис юрист хукукий, ахлокий, фукаролик, ватанпарварлик тарбиясининг бирлиги;
- юридик таълим барча сохаларининг яхлитлиги, узлуксизлиги ва узаро узвий богликдиги;
- юридик таълим сохасидаги халкаро стандартларга якин булиш.
Ана шу санаб утилган принциплар Узбекистонда юридик таълимнинг юксак сифатли миллий тизимини барпо этишдан иборат бош вазифани бажаришга имкон беради. Мазкур вазифанинг асосий таркибий кисмлари бу хукукнинг янгича, новаторлик категорияси билан фикрловчи профессор-укитувчи
кадрлар масаласидир. Мулкчилик, мехнат ва ишбилармонлик фаолияти, инсон хаёти ва шаънини х и м о я килиш жабхасида хукукий маърифатга алохида эътибор берилмоги лозим. Болалар, болали аёллар, ногиронлар ва карияларнинг хукукларини юридик жихатдан химоя килиш зарурияти тобора яккол намоён булмокда. Бу ишларни амалга ошириш учун юридик билимга эга булган кадрлар зарур. Бошкача килиб айтганда, юридик таълим
яхлит бир тизим булишига эришмасдан туриб мамлакатнинг хукукий жихатдан маърифатли булишини тасаввур килиш кийин. Шу бои сдан истикболда юридик таълим бошка таълим сохалари сингари муаммоли-максадли мазмунга эга булиши лозим. Умуман олганда хам, ихтисослар буйича хам шундай булмоги керак. Бу мамлакатимизни хукукий давлат сифатида ривожлантира боришга каратилган замонавий концепцияга мос
тушади. Хукукий муаммолар ранг-баранглиги ва конунга асосан нормалаштириш суръати маълум маънода юридик муассасалар ва хукукий технологиялар баркарорлиги эвазига муътадиллаштириб турилади. Иктисодий, сиёсий, ижтимоий сохадаги янгиланиш шитоби юридик таълим мазмунига хам жадал суръат багишлайди. Ишлаб чикилиши лозим булган махсус юридик таълим стандарта асосий хукукдй тизимларни (рим, инглиз, мусулмон, хитой, хинд хукуки) яхлит бир тизим сифатида узида мужассам этиши мумкин. Шунингдек, узимиздаги замонавий конституцияшуносликка, инсон хукукдари х,амда хукукий мухофаза кдлиш органлари ва адлия тизимлари х,ам унда уз ифодасини топмоги лозим. Шу билан бирга юридик мактабни тугатаётган киши олган билимини амалда куллашга тайёр
булиши зарур. Юридик таълим стандартига, шунингдек тарих,
социология, психология, политология, ижтимоий педагогика, этика, статистика ва маданиятшуносликнинг хукукий жихатлари хам киради. Юрист хужжат билан бемалол ишлай оладиган мутахасспс сифатида она тилини мукаммал эгаллаган булиши, чет тиллар, шу жумладан, рус тилини яхши билиши хам стандартнинг асосий талабларидан бири булмоги лозим.
Зеро, айни шу фанлар махсус юридик таълимни тулдириб, унинг инсонпарварлик, маънавий ва фукаролик имкониятларини бойитади. Бирок шу гуманитар фанларнинг айни юридик сохага мос тушадиган мазмунини ажратиб олиш билан боглик методик муаммо келиб чикади.
Юридик таълим ва тарбия стандартида талабанинг жисмоний тарбияси катта урин тутади. Бир катор юридик ихтисосликларда у х,атто устун ах,амиятга эгадир. Бу масалада Америка ёки Британиядаги олий юридик таълим муассасаларига хос булган саломатликни кадрлаш, жисмоний камолотга интилиш тажрибаси хусусида мулох,аза кдлиб куриш фойдалидир.
Чет эллар тажрибаси олий юридик таълим мазмунини теранлаштара бориш унинг икки хил даражаси шаклланишига олиб келишини курсатиб турибди. Бу - бакалаврлик ва магистрлик даражаларидир.
Хукук бакалаври малакасини олиш даражасида ихтисослашув билан бирга табиий равишда амалий сох;а, юридик технология ва техника устун туради. Албатта, бу малака назарий негиз билан таъминланади, лекин маълум доирада чегараланган булади. Хукук магистри малакасини олиш даражасида ихтисослашув билан бирга хукукдй жараёнга илмий ёндашув узлаиггирилади. Технологик-техник юридик жих,атлар бундай ёндашув негизи булиб хизмат кдлса-да, мазкур вариантда улар ёрдамчи вазифани бажаради.
Бакалавриат юридик таълимнинг институт даражасига тутри келса, магистратура университет юридик таълимдир. Улар орасида тусик, булмаслиги керак. Бакалаврлик дипломини олган киши юридик амалиётдан, ишдан ажралмаган холда хукукий таълимнинг янада юксакрок, даражасига эришиш борасида тахрилини давом эттириши мумкин. Имтиёзли диплом олган ва танлов асосида муаммоли илмий ишини хдмоя кила билган бакалаврлар магистратуранинг кундузги булимига укишга кабул килинсалар, тугри булади. Махсус юридик таълим андозасини белгилаш йулидан яна
илгарилаб борилса, бундай таълим илмий ва илмий-педагог
кадрлар тайёрлашга хизмат кдлиши лозимлиги хам равшан булиб 1флади.Магистрлик дипломига эга булган юрист аспирантура ёки
эркин тадкдкртчилик орк,али номзодлик ишини, сунгра эса хукук, докторлиги ишини х,ам амалга ошириши мумкин. Хусусий, хужалик, мехдат, халк,аро, аграр, савдо-тижорат хукукдарига эътиборсизлик билан к,аралгани шунга олиб келдики, хрзир Узбекистонда юридик таълимнинг ушбу
булимлари буйича хукукдгунос олимлар ва укдтувчилар жуда
кам. Афтидан тадкдкртчилик сох,асидйги ихтисослашув ва илмий
йуналишлар х;ам уз йулича, яъни стихияли шаклланаётган
куринади. Бу жабхдда Еарбий Европа мамлакатларида, Японияда фаол
кулланиб келаётган йулдан бориш маъкул буларди. У ерларда муаммонинг батафсил мак,сад-мохдяти, яъни концепциясига маблаг ажратилади ва шундан кейин муаллиф ёки жамоа уни ишлашга киришади. Шу тарзда укдгиш дастурини янгилаш хамда мукаммал ук,ув кулланмаларини тайёрлаш мумкин булади.Ю ридик фанлар доктори илмий даражасини олиш учун
ёкданадиган илмий иш учун давлат стандартами белгилаш айникса мухимдир. Фан доктори Узбекистонда хук,укдй тизимни бойитишга салмокди хисса куша оладиган теран тадкикотчи булмоги керак. У муайян бир илмий-юридик йуналишни бошкариб турмоги, ёш олимлар ва амалиётчи тадкдк,отчиларни тарбиялашга кодир булмога лозим. Хрзирги пайтда маълум
маънода мамлакатимиз учун янги булган юридик мутахассисликлар буйича таълим олишнинг ахдмияти ошиб бормокда. Умумтаълим мактаблари тизими учун жамиятшунослик ук,тувчилари тайёрлашга катта эх,тиёж мавжуд. Бу сохада хозир юрист мутахассислар йук, хдсоби. Биринчи йул - олий
гуманитар маълумотга эга булиб, шу фандан дарс беришда узини синаб кураётган укитувчиларни кечки ёки сиртки булимларда бир-икки йил укитиш. Иккинчи йул - махсус факультет очиш. Жойлардаги университетларда очиладиган бундай юридик факультетлар, энг аввало, педагогик-юридик макомга эга булиши лозим. Узбекистон халк,аро ва чет эл хукуки буйича юрист мутахассислар тайёрлашга эхдиёж сезмокда. Бошк,а ихтисосликлар буйича олий юридик мактабнинг очикдиги асосий принцип
хдсобланса, халкаро ва чет эл хукукга ихтисослашаётган юристларни тайёрлаш махсус тах,силни талаб килади. Бунинг учун дунёнинг турли минтакдларидаги етакчи юридик олий укув юртлари билан талабалар, ук,итувчилар, олимлар алмашиш андозасини ишлаб чик,иш жуда мухимдир.
Бу ишда бир ёкдамалик фойда бермайди. Гап кандай булса х,ам чет элга бориб ук,ишда эмас. Узбекистоннинг миллий-давлат эх;тиёжларини х,исобга олган холда жуда пухта шартнома сиёсатини юритиш зарур. Россиядаги етакчи юридик укув юртлари биз учун узлаиггирилган, очилган йул хизматини уташи мумкин. Чогрок, гурухдар учун хукук, ва юридик таълим
бобида ажойиб тизимга эга булган AKШ, Буюк Британия, Франция,
Германияни кузда тутиш мак,садга мувофикдир. Хитой, Хиндистон, Марказий Осиё, Fap6 мамлакатлари университетларининг энг илгор юридик факультетлари билан Талаба ва укитувчи айирбошлаш учун катта имкониятлар очилмокда. Ушбу мамлакатлардаги таъсирли доираларнинг тахминларига Караганда, уларнинг вакиллари Узбекистонда юридик таълим
олиши мамлакатимиз билан х,амкорликни мустах,камлашга ёрдам
беради. Чунки Узбекистоннинг ик,тисодий худукни яхши биладиган хорижлик мутахассислар етишиб чик,ади. Бу эса биз учун хам катта фойда.
Бирок, яна уша юридик таълим сох,асидаги стандартларимизнинг колоклиги муаммоси уртага тушади колоклик хам мазмунда, хам дарс бериш услубларида, хам талабаларнинг мустакил ишида кузга ташланиб турибди. Таълим - ислохотлар равнак, топишининг кудратли воситаси. Давлат учун таълим устун ахамиятга эга. Шунга кура янги мустакдл мамлакатимиз таракдиётида таълим алохдда урин тутади. Шу нук,таи назардан Караганда, мутахассислар тайёрлашнинг фаол ижодий усулларини ишлаб чикдш лозим.
Хукукий таълим маорифнинг яхлит тизимида мухим урин тутади. Мазкур жараёнда у уч вазифани адо этади. Булар: 1) мутахассис хукукшуносларнинг махсус тайёргарлиги; 2) фукароларнинг умумий ижтимоий тайёргарлиги, хукукдй билимлар билан таъминланиши, хукукий онг ва хукукий маданият,
шунингдек, конунга итоаткорликни ошириш; 3) жамиятда хукукий билимларни оммалаштиришдан иборат. Хукукий, демократик фукаролик жамиятида хукукдй саводхонлик ахлок даражасидаги мавкега эга булади. Шунга кура юксак саводхонлик, маънавийлик, ватанпарварлик, х,алоллик
каби хислатларни узида мужассамлаштирган кадрларни тайёрлашга алохдда эътибор бериш зарур. Давлат ва жамият мутахассис хукукшуносларни тайёрлашга юксак талаблар куймокда. Хрзирги утиш даврида жамият
хукукий вазиятнинг мураккаб жараёнлари билан боглик муаммоларини умалаш, хукукдгунос мутахассисларни тайёрлаш сифатини ошириш масалаларига алохдда эътибор бермокда. Хукукий таълимнинг принциплари том маънода турли сохаларда хукукшунос мутахассислар тайёрлашнинг асосларини белгилайди. Уларга куйидагилар тааллукди: биринчидан, жахрнда эътироф этилган инсон хукуклари, Конституция ва конунларнинг устунлигидан келиб чикиб, юридик таълимни маълум бир максадга йуналтириш, тартиблаштириш, илмийлаштириш;

Download 40.26 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling