5-Mavzu. Jamgarma va investitsiyalar

inflyatsiya deb pul muomalasi q
onunlari buzilishi Bilan bog’liq holda qog’oz pullarning 
q
adrsizlanishiga aytiladi. 
Bu erda q
og’oz pul miqdorining nisbatan ortib ketib, uning qadrsizlanishiga pulning 
ortiqcha emissiya qilinishi, pul emissiyasi o’zgarmasdan, uning aylanish tezligining oshishi, 
muomaladagi pul miqdori o’zgarmasa ham tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish hajmining 
kamayib ketishi, tovarlar va xizmatlar ijtimoiy qiymatining va, binobarin, narxining pasayishi va 
nih
oyat, pul qiymatining pasayishi kabi omillar ta’sir qiladi. Mana shu omillar yana bir bor 
inflyatsiya – tovarlar narxining o’sishidir, degan ta’rifning to’liq va etarli emasligini ko’rsatadi. 
Q
og’oz pullar inflyatsiyaga uchraganda uch xil narsaga nisbatan qadrsizlanadi: 
1) oltinga nisbatan – bu oltinning q
og’oz pullarda bozor narxining oshishida o’z ifodasini 
topadi; 
2) tovarlarga nisbatan – bu tovarlar narxining oshishida o’z ifodasini topadi; 
3) bardoshli chet el valyutalariga nisbatan – bu chet el valyutalariga nisbatan milliy pul 
kursining tushib ketishida o’z ifodasini topadi. 
Inflyatsiya darajasini h
isoblash. 
Real iq
tisodiy hayotda barcha kishilar tomonidan har kuni tovar va xizmatlar sotib 
olinayotganligi uchun qog’oz pullarning tovar va xizmatlarga nisbatan inflyatsiyasiga alohida 
e’tibor qaratiladi va adabiyotlarda inflyatsiya darajasi narxlarning o’zgarishiga qarab o’lchanadi.
Inflyatsiya narx indeksi yordamida bazis davrga nisbatan o’lchanadi. Narxlar indeksi esa 
joriy davrdagi iste’mol narxlarini bazis davrdagi iste’mol narxlariga nisbati orqali aniqlanadi: 
%
100


б
ж
ТН
ТН
НИ
, 
bu erda: 
NI – narxlar indeksi; 
TN
j
– joriy davrdagi iste’mol tovarlari narxi; 
TN
b 
- bazis davrdagi iste’mol tovarlari narxi. 
Narxlar o’zgarishini hisobga olish qamroviga ko’ra narxlar indeksining quyidagi turlarini 
h
isoblash mumkin: 
- iste’mol narxlari indeksi; 
- ulgurji narxlar indeksi; 
- narxlar indeksi – YaIM deflyatori; 
- eksport va import narxlar indeksi. 

---

Narxlar indeksidan foydalangan h
olda inflyatsiya sur’atini (IS) quyidagi formula orqali 
aniqlash mumkin: 
%
100



б
б
ж
ТН
ТН
ТН
ИС
. 
Masalan, iste’mol tovarlarining narx indeksi 2003 yilda 112,6% ga, 2004 yilda 116,8% ga 
teng bo’lsa, inflyatsiya sur’ati quyidagicha bo’ladi: 
Inflyatsiya sur’ati q 
%
7
,
3
100
*
6
,
112
6
,
112
8
,
116


foiz. 
Ba’zi bir mamlakatlarda inflyatsiya sur’ati juda yuqori bo’lganligi sababli, narxlarning 
q
ancha vaqt mobaynida 2 baravar o’sishi mumkinligi «70 miqdori qoidasi» yordamida 
aniqlanadi. Buning uchun 70 sonini inflyatsiyaning o’rtacha yillik darajasiga bo’linadi. Bizning 
misolimida bu ko’rsatkich deyarli 19 yilni (70G’3,7 q18,9) tashkil etadi, ya’ni inflyatsiyaning 
yillik 3,7% darajasida 19 yildan so’ng iqtisodiyotdagi narxlar 2 baravarga o’sadi.