5-мавзу: Радиоактивлик. Радиоактивлик ходисасини моҳияти. Радиоактив емирилишнинг асосий қонунлари. Кетма-кет парчаланиш. Альфа емирилиш. Бета емирилиш. Радиоактив қатори ва трансуран элементлар. Ядроларнинг гамма нурланиши

Бета-турғунлик шарти ва емирилиштурлари
Бета-емирилишда ядро заряди ўзгаради, масса сони ўзгармайди, яъни изобар ядролар ичида энг катта боғланишэнергиясига эга бўlgан ядро β – емирилишга нисбатан турғун, қоlgанлари эса радиоактив бўлади.
Маълумки, боғланишэнергияси массаси билан қуйидагича боғланган

(5.4)
- энергияси учун Вейцзеккер формуласи орқали ифодасини келтириб қўйсак. (5.5)
(5.5) ифодадан кўриниб турибдики, ядро массаси М ядро заряди З² –боғланишда бўлиб, графиги парабола чизиғини беради. Изобар ядролар А=cонст ичида β-турғунлик шарти боғланишэнергиясининг максимум, массасининг энг минимум қийматига мос келади. Шунинг учун (5.5) ифодани А=cонст деб ўзгарувчи Z га нисбатан М нинг максимум қийматини олишлозим, бунинг учун (5.5) дан Z бўйича ҳосиласини олиб, екструм қийматини топамиз.
(5.5) ифодада 5 ва 6 ҳадлар (Кулон ва симметриклик энергияларига мос келувчи) З га боғлиқ


ҳосила олсак
А га кўпайтирсак


(5.6)
=0,710 МеВ, =23,7 МеВ қийматини еътиборга олсак (5.6) ифода
(5.7)
(5.7) ифода β-турғунлик шартини ифодалайди. Z=Z_м мувозанат заряд деб аталади. А сонли изобарларда заряди З > З_м бўлса, бу ядроларда протонлар ортиқ бўлиб, нейтрон ноёб ядролар ҳисобланади, бу ядролар рn+β⁺, β^- ёки е_қ йўли билан зарядини камайтириб мувозанатга интилса, Z  Z_м ядроларда эса нейтронлар сони ортиқча бўлиб, протонлар ноёб бўлишадилар, бу соҳа ядролар nр+β^-, β^— емирилиш билан зарядларини ошириб мувозанат ҳолатга кела бошлайдилар (5.1-
5.1 расм.
Бета-емирилувчи ядроларнинг тоқ-жуфт бўлишига кўра парабола чизиғи бир-бирларига нисбатан силжиган бўлишадилар. Жуфт-жуфт ядроларда боғланишэнергияси катта бўlgани учун парабола чизиғи энг пастга силжиган бўладилар.
Бета турғун ҳолатдан узоқлашиб кетишса З_м > З β-емирилувчи нейтрон ортиқ ядролар нейтрон емирилиши, З_м  З протон ортиқ β^-, е_қ- емирилувчи ядролар протон емирилиши мумкин.