5-mavzu. Tuproq ishlarining hajmini hisoblash

5.4.1. O’yilma va ko‘tarma hajmlarini hisoblash. 
To‘rt yoqli prizmalar usulida 
To‘liq to‘rtburchak yoki kvadrat bilan chegeralangan o‘yilma va 
ko‘tarma hajmini quyidagicha aniqlanadi: 
𝑉
ў(к)
=
А(ℎ
1
+ℎ
2
+ℎ
3
+ℎ
4
)
4
(5.5.) 
Bu yerda A - to‘rtburchak yoki kvadrat yuzasi, m
2
. 
h
1 
÷ h
4
- to‘rtburchak yoki kvadrat cho‘qqilarining ishchi belgilari, m. 
Nol chizig‘i kesib o‘tganda hosil bo‘ladigan shakllar (uchburchak, 
trapetsiya va beshburchak ) bilan chegeralangan o‘yilma va ko‘tarma hajmi
quyidagicha aniqlanadi (7-rasm). 
Uchburchak uchun
𝑉
𝑜′(к)
=
𝐴⋅ℎ
1
3
(5.6)
Trapetsiya uchun
𝑉
𝑜′(к)
=
𝐴(ℎ
1
+ℎ
2
)
4
(5.7) 
Beshburchak uchun
𝑉
ў(к)
=
𝐴(ℎ
1
+ℎ
2
+ℎ
3
)
4
(5.8)
 
 

---

1–jadval. Maydonni tekislashda bajariladigan yer ishlari hajmi 
Uchastkalar 
raqami 
O’yilmaga tegishli 
grunt hajmi, m
3
Ko‘tarmaga tegishli 
grunt hajmi, m
3 
1 
2 
3 
..... 
n-1 
n 
J a m i
∑
𝑉
𝑜′

к
V
5.4.2.Loyiha belgisiga tuzatma kiritish 
1–jadvaldagi jamlangan o‘yilma hajmi (∑
𝑉
𝑜′
) va ko‘tarma hajmi (

к
V
) 
orasidagi farq (

) 5% dan ortib ketmasligi kerak, ya’ni: 
𝛥 =
∑ 𝑉
𝑜′
−∑ 𝑉
к
∑ 𝑜′
⋅ 100% ≤ 5%
(5.9)
Agar bu farq 5% dan ortib ketsa (5.9) ifoda orqali hisoblangan loyiha 
belgisiga (
л
H
) tuzatma kiritiladi. Tuzatilgan loyiha belgisi quyidagicha 
aniqlanadi:
𝐻
𝑙(𝑡𝑢𝑧𝑎𝑡)
= 𝐻
𝑙
± 𝛥ℎ 
(5.10) 
bu yerda
𝛥ℎ =
𝑉
𝑓
А
– tuzatma, m; 
𝑉
𝑓
−o‘yilma va ko‘tarma hajmlari orasidagi 
farq, m
3
(𝑉
𝑓
= ∑ 𝑉
𝑜′
− ∑ 𝑉
к
) А −tekislanadigan maydon yuzasi, m
2
(maydon 
perimetridan tashqaridagi qiyaliklar yuzalari hisobga olinmaydi). 
Agar ko‘tarma hajmi (∑ 𝑉
к
) o‘yilma hajmidan (∑ 𝑉
𝑜′
) ortiq bo‘lsa 𝛥ℎ 
ning ishorasi manfiy (–), aksincha o‘yilma hajmi 
(∑ 𝑉
𝑜′
) ko‘tarma hajmidan
(∑ 𝑉
к
) ortiq bo‘lsa musbat (+) qilib olinadi. 
Tuzatilgan loyiha belgisi aniqlangach, ishchi belgilari va grunt 
hajmlarini hisoblash ishlari qaytadan bajariladi. 

---