5-mavzu. Yo`l xo`jaligida tannarx. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi Reja

---

5-mavzu. Yo`l xo`jaligida tannarx. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi 
Reja: 
1. Yo`l xo`jaligida tannarx.
2. Qurilish mahsulotlariga shartnomaviy joriy narlarni belgilashda daromadning darajasini 
aniqlanishi. 
3. Avtomobil yo`llarini qurish va ta’mirlash ishlarida tannarxni pasaytirishning asosiy yo` 
5.1.Tannarxni aniqlash. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi 
Tаnnаrх – korxonaning mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish uchun pul shaklida ifоdalаnuvchi 
iqtisodiy 
kategoriyasidir. 
Tаnnаrх – bu аniq korxona sharoitida ishlab chiqаrilgan mahsulot qiymаtining asoslangan qismi. 
U hаr bir korxonada mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish nimаga to‘g‘ri kеlishini ko‘rsаtаdi. 
Mahsulot ishlab chiqarishga mа’lum miqdоrda ishlab chiqarish mаblаg‘i va ishchilarning jonli 
mehnati sаrflаnаdi. Ishlab chiqarishga sаrflаngan mаblаg‘ korxonaning urug‘lik, yoqilg‘i, 
o‘g‘itlar, elеktr quvvati, asosiy vositalar ko‘rinishida sаrflаngan va uning vositalarida 
moddiylаshtirilgan mehnatni ko‘rsаtаdi. Jonli mehnat hаqiqiy to‘lоv bo‘yicha hisоbga 
оlinаdi..
TANNARX, mahsulot tannarxi — korxonaning mahsulot ishlab chiqarish. va uni sotish 
hamda ishlar bajarish yoki xizmatlar ko’rsatish uchun qilgan jami joriy xarajatlarining pul 
shaklidagi ifodasi. Tovar ishlab chiqarishda Tannarxning muhim elementlari — chetdan 
olinadigan xom ashyo, asosiy materiallar, elektr energiya resurelari chiqimlari; asosiy va 
kushimcha ish haqi; ijtimoiy sug’urta ajratmalari; amortizatsiya ajratmalari va boshqa sarf-
xarajatlar. Tannarxga yuqorida sanab o’tilgan bevosita ishlab chiqarish. jarayonlari bilan bog’liq 
xarajatlardan tashqari noishlab chiqarish chiqimlari: idishlarga, mahsulotlarni o’rash joylash va 
jo’natishga qilingan xarajatlar; mahsulotni sotish bilan bog’liq chiqimlar; ilmiy tadqiqot va tajriba 
konstruktorlik ishlari, reklama va boshqa ishlar uchun sarflanadigan xarajatlar ham kiradi. Narxlar 
o’zgarmagan hollarda mahsulot Tannarxini kamaytirishga erishish korxona uchun kushimcha 
fonda manbaiga aylanadi. Qo’shimcha foyda esa mahsulotni sotishdan olingan tushumdan 
korxonaning mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun sarflagan xarajatlari summasi ayirmasiga 
tengdir. 
Narxlanish (narx shakllanishi) tizimi mamlakat bozor iqtisodiyotining zaruriy vositasi sanaladi. 
Yo`l xo`jaligida narxlarning shakllanishi asosida narxlar bo`yicha yagona umumdavlat siyosati 
yotadi va uning asl mohiyati korxona (tarmoq) xarajatlarini qoplash, foydaning shakllanishi, ishlab 
chiqarishning rivojlanishini rag`batlantirish va ishlovchilarning o`z mehnatlarining natijalaridan 
manfaatdor bo`lishlarini ta’minlashga birdek yondashishni taqozo etadi. 
Mahsulotlarning narxi shunday belgilanishi kerakki, yo`l xo`jaligining mo`’tadil ishlayotgan 
korxonasi uni realizasiya qilganidan so`ng mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan 
ijtimoiy xarajatlarni qoplash, davlat budjeti yoki yuqori organlarda zaruriy to`lovlarni to`lash va 
undan tashqari o`zining rivojlanishi uchun mablag`ga ega bo`lish imkoniyatiga ega bo`lsin. 
Narxlarda mahsulotning iste’mol xususiyatlari, uning sifati va foydaliligi hisobga olinadi. 
Iqtisodiy nazariyada narxlar shakllanishiga bir necha xil qarashlar mavjud. Kapital qurilishda 
«o`rtacha qiymat» tushunchasi qabul qilingan bo`lib, unga ko`ra narx o`rtacha tarmoq qiymatiga 
(ijtimoiy zaruriy xarajatlar), tannarxiga proporsional bo`lgan «rejalashtirilgan jamg`armalar» deb 

---

ataluvchi sof daromadni qo`shib hisoblash asosida aniqlanadi. Amalda tannarx ijtimoiy zaruriy 
xarajatlar miqdoridan bir qator omillar ta’sirida boshqacha bo`ladi va ularning ko`rsatadigan ta’siri 
korxona rejasining shakllantirishda hisobga olinadi.