5-mavzu. Yo`l xo`jaligida tannarx. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi Reja

5.5. Avtomobil yo`llarini qurish va ta’mirlashda ishlar tannarxini pasaytirishning asosiy 
yo`nalishlari 

---

Avtomobil yo`llarini qurish va ta’mirlash qiymatini pasaytirish rejalashtirish, loyihalashtirish, 
qurilish materiallari ishlab chiqarish va qurilish-montaj ishlarini yaxshiroq bajarish hisobiga 
erishiladi. 
Smeta qiymatini pasaytirishga quyidagilar hisobiga erishiladi: 
-rejalashtirish bosqichida – qurilishning ishlab chiqarish bazasini hudud bo`yicha rasional 
joylashtirish va ishlab chiqarish quvvatlarini optimal belgilab olish, ishlab chiqarishni 
konsentrasiyalashtirish, ishlab chiqarishning bo`limlarini bir maromda ishlashini ta’minlash; 
-loyihalashtirishda – hajmiy-rejaviy va konstruktiv jihatdan eng maqsadga muvofiq yechimlarni 
tanlash. 
Avtomobil yo`llarini qurish va ta’mirlash ishlarining tannarxini pasaytirishni ta’minlovchilar: 
-rejalashtiruvchi organlar – qurilishni rasional joylashtirish va konsentrasiyalashtirish; qurilish 
ob’ektlarini rasional tanlash; qurilishning muddatlari va moliyalashtirishni yillar bo`yicha optimal 
taqsimlanishini belgilash orqali; 
-yo`l quruvchi va yo`l ta’mirlovchi tashkilotlar – samaraliroq ishlab chiqarish faoliyati hisobiga 
ishlarning tannarxini pasaytirish orqali amalga oshiradilar. 
Qurilish-montaj ishlari tannarxini rejalashtirishning asosiy vazifalari ishlar tannarxini 
pasaytirishning mavjud bo`lgan real imkoniyatlarini izlab topish, yo`l qurilish va ta’mirlash 
qurilish tashkilotlariga tannarxni pasaytirish bo`yicha to`g`ri topshiriqlarni to`g`ri belgilash va bu 
topshiriqlarni bajarishning muayyan yo`llarini aniqlashdan iborat. 
Tannarxni pasaytirish bo`yicha topshiriqlar foyda rejasiga muvofiq ravishda bevosita qurilish 
tashkilotlari tomonidan ishlab chiqiladi. Tannarxni pasaytirish bo`yicha topshiriqlarning real 
bo`lishligi va imkoniyat darajasidan past bo`lmasligi uchun uni qurilish tashkilotiga 
rejalashtirilgan yil uchun belgilangan boshqa topshiriqlar, ishga tushiriladagan qurilish ob’ektlari, 
ishlari hajmi va mehnat unumdorligini ko`tarish bo`yicha qo`yilgan topshiriqlar bilan o`zaro 
muvofiqlashtirish kerak. 
Avtomobil yo`llarini qurish va ta’mirlash tannarxini pasaytirishga quyidagi asosiy yo`nalishlar 
bo`yicha tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish hisobiga erishiladi: 
-taraqqiyparvar mehnat vositalari va predmetlarini ishlab chiqarishga joriy etish; 
-yo`llar va yo`l inshootlari qurilishi va ta’mirlash texnologik tizimlarini takomillashtirish; 
-moddiy va mehnat resurslari sarfini qisqartiruvchi rezervlarni izlab topish va joriy etish; 
-ishlab chiqarish bo`limlari, xizmat ko`rsatuvchi xo`jaliklar va butun tashkilot faoliyatini optimal 
rejalashtirish va boshqarishning ilg`or uslublari va tizimlarini joriy qilish; 
-mehnatni tashkil etishning taraqqiyparvar usullarini joriy etish; 
-iqtisodiy ishlarning uslublari va shakllarini takomillashtirish. 
Tannarxni rejalashtirish to`g`ridan-to`g`ri kalkulyasiya qilish va omillar bo`yicha uslublarida 
amalga oshiriladi. 

---

Xarajatlarni kalkulyasiya qilish rejada ko`zda tutilgan materiallar sarfi, mehnat va qurilish 
mashinalarining mashina smena sarfining ishlab chiqarish me’yorlari va bu resurslar uchun reja 
hisob-kitob narxlari asosida amalga oshiriladi. 
Bunda o`tkazilishi ko`zda tutilgan tashkiliy-texnikaviy tadbirlar natijasida erishiladigan bu 
uslubning amaliy hisob-kitoblarda qo`llanilishi ishlab chiqilgan yiriklashtirilgan me’yorlar va 
asoslangan reja hisob-kitob narxlarining yo`qligi sababli chegaralangan. 
Tashkiliy-texnikaviy tadbirlarni amalga oshirish bilan bog`liq bo`lgan iqtisodiy omillar ta’siri 
natijasida tannarxning reja darajasini belgilovchi (bazis yilida erishilganiga nisbatan), tannarxni 
omillar bo`yicha rejalashtirish uslubi keng qo`llanilishi o`z ifodasini topdi. 
Nazorat savollar: 
1. Tannarxni aniqlash.
2. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi. 
3. Ishlab chiqarish xarajatlari turlari.
4. Qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish xarajatlarining o`zgarish tamoyillari. 
5. Tug`ri va ustama xarajatlar va ularni turlari.