5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

23.1. Erkin iymek suw qáddi sızıǵın anıqlawda prizmatikalıq ańǵarlardin topar hám klasslarǵa ajıratılıwı

Aǵımnıń tegis emes háreketi menen baylanıslı bolǵan protsesslerdi úyreniwde erkin bet iymekliginiń formasın anıqlaw úlken áhmiyetke iye. Ádebiyatlarda bul túsinik – erkin iymek suw qáddi sızıǵı (EISQS) dep te júrgiziledi.

Erkin bet iymekligin anıqlawda prizmatikalıq ańǵarlar (kanallar) topar hám klasslarǵa ajıratıladı (23.1-súwret).
Túbiniń uklonına qarap ańǵarlar A,B,C – toparlarǵa bólinedi:
1) i>0 bolǵanda A-topar;
2) i=0 bolǵanda B-topar;
3) i<0 bolǵanda C-topar.
A-topar óz náwbetinde tómendegi klasslarǵa ajıratıladı (23.1-súwret):
1) i_kr; h₀>h_kr bolǵanda 1 – klass;
2) i>i_kr; h₀< h_kr bolǵanda 2– klass;
3) i=i_kr; h₀= h_kr bolǵanda 3 – klass,
bul jerde i-kanal túbi uklonı; i_kr-kritikalıq uklon; h₀ – normal tereńlik; h_kr –kritikalıq tereńlik.
1) A topar:

2) B topar:

3) C topar:

23.1-súwret. Erkin bet iymekliginiń topar hám klasslarǵa ajıratılıwı
Hár qıylı toparlarǵa tiyisli kanallarda aǵıp atırǵan suw jáne a, b, s oblastlarına ajıratıladı (23.1 hám 23.2-súwretler).



23.2-súwret. A-topardaǵı ańǵar sxeması

Bul súwrettegi N-N sızıǵı – normal tereńlikke sáykes keletuǵın sızıq; K-K sızıǵı – kritikalıq tereńlikke sáykes keletuǵın sızıq. N-N hám K-K cızıqları kanal túbine parallel ótkiziledi.
Oblastlar tómendegishe jaylasadı:
a–oblast K-K hám N-N cızıqlardan joqarıda, yaǵnıy: h > h₀ > h_kr;
b–oblast N-N hám K-K cızıqlardıń arasında, yaǵnıy: h₀ > h > h_kr yamasa h_kr > h > h₀;
c–oblast N-N hám K-K cızıqlardan tómende, yaǵnıy: h ˂ h_kr ˂ h₀ yamasa h ˂ h₀ ˂ h_kr.
Erkin bet iymekligin anıqlaw tómendegi tártipte ámelge asırıladı:
1. Kanaldıń gidravlikalıq elementleri tiykarında kanal toparı hám klassı anıqlanadı.
2. Kanaldaǵı kritikalıq hám normal tereńlikler anıqlanadı.
3. Anıqlanǵan tereńlikler ushın erkin bet iymekligi oblastı hám forması anıqlanadı.
Bunıń ushın tómendegi juwmaqlarǵa ámel qılınadı:

1. 
   Erkin suw qáddi N-N sızıǵına asimptotikalıq jaqınlasıp baradı.
   
2. 
   Erkin suw qáddi K-K sızıǵına normal boyınsha jaqınlasadı.