5-Modul: Litosfera va undagi muammolar. 1-Mavzu: Litosfera. Tuproq degradatsiyasi reja

Chiqindisiz texnologik jara yonlarni tashkil qilishning asosiy printsiplari: 
Akad. B.H.Laskorin boshchiligida olib borilgan tadqiqotlarga asosan shlab chiqarish 
korxo- nasining qaysi tarmoqqa mansubligidan qatʹiy nazar ularning barchasi uchun 
taʹlluqli boʹlgan quyidagi asosiy 4-ta tamoil bajarilsa, chiqindisiz texnologik jarayonga 
erishilishi mumkindir: 
-Maxalliy oqova suvlarni tozalash texnologiyasini 
qoʹllash xisobiga uning aylanma xarakatini tashkil 
qilish, yaʹni tabiiy yer usti va yer osti suvlaridan toza 
suv manbai sifatida foydalanishni cheklash; 
-Bir korxona chiqindilarini ikkinchi korxona 
tomonidan xom ashyo, ikkilamchi ashyo sifatida 
foydalanishni taʹminlash, yaʹni barcha turdagi 
chiqindilarni qayta ishlash va foydalanishga erishish; 
-Xom ashyo va chiqindilardan foyda- lanishni 
taʹminlovchi turli ishlab ishlab chiqa- rish 
korxonalarini bir yerga toʹplash - yaʹni turli 
korxonalarni hududiy majmuasini tashkil etish; 
-Ishlab chiqarishni ekologiyazatsiyalash - yaʹni xom 
ashyoga maxsus ishlov berish yoʹli bilan tozalab, keyin 
foydalanish natijasida hosil boʹladigan chiqindilar 
turlari va miqdorini kamaytirish. 
5.1.4 Sanoatda hosil bo‘ladigan qattiq chiqindilar va ularni qayta ishlash, 
utilizatsiya qilish yo‘llari. 
Energetika sanoatida hosil boʹlayotgan chiqindilar va ularni bartaraf etish 
chora-tadbirlari: Jahon iqtisodiyoti tarmoqlarida energiya resurslariga boʹlgan ehtiyoj 
tobora ortib bormoqda. Shu bois inson va tabiat oʹrtasidagi muvozanatni taʹminlash va 
barqaror rivoj lanishga erishishda tabiiy resurslarni tejash, qayta tiklanuvchi, ekologik sof 
energiya manbalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. 
Shunga koʹra, Oʹzbekiston Tabiatni muhofaza qilish davlat qoʹmitasi huzuridagi 
―Ekoenergiya‖ ilmiy–tadqiqot markazi hamda Oʹzbekiston Ekologik harakati tashabbusi 
bilan tashkil etilgan uyushma muqobil yoqilgʹi va energiya manbalaridan foydalanishni 
muvofiqlashtirish hamda korxonalarda chiqindisiz texnologiyalarni joriy etishni 
rivojlantirish boʹyicha faoliyat olib bormoqdalar.
Ushbu darsimizda Mamlakatimizda elekroenergetikaning yetakchi tarmogʹi boʹlgan
Issiqlik elektrostantsiyasi (IES) da chiqindisiz texnologik jarayonni hosil qilishni koʹrib 
3 
Oʹzbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qoʹmitasining 2016 yildagi faoliyati 
yuzasidan hisoboti. Ekologiya xabarnomasi. № 3 (2017) Mart. 
Mahsulot 
raqobat- 
doshligini ta’minlash uchun 
ishlab chiqarishni texnik va 
texnologik yangilash bo’- 
yicha katta va kichik loyi 
halarni izlash, buning uchun 
zarur mablag’ va manbalarni 
topish – bu har bir korxona 
raxbari va muhandis–texnik 
xodimlarining birinchi navbat- 
dagi eng muhim vazifasi va 
majburiyati bo’lmog’i kerak. 
I.A.Karimov. 

---

chiqamiz. Maʹlumki, 70% elektr energiyasi hozirgi kunda issiqlik elektrostantsiyalarida 
ishlab chiqariladi. Shu bilan bir vaqtda ularda hosil boʹlayotgan chiqindilar atrof -muhitga 
tashlanayotgan chiqindilarning 29% ini tashkil etadi.
IES da hosil boʹlayotgan chiqindilarga quyidagilar kiradi: 
-Tarkibida S0
2
, S0
2
, NO
2
va koʹmir changi (kul) boʹlgan gaz-chang chiqindilari; 
-IESda hosil boʹlayotgan oqova suvlarga sovitish tizimi suvlari, gidrokul tutish tizimi 
suvlari, jixozlarni yuvish natijasida hosil boʹlayotgan kimyoviy eritmalar, suv 
tozalagichlarda hosil boʹlayotgan regeneratsion suvlar va neft, gaz bilan ifloslangan 
suvlar. 
Turbinalar kondensatorlarini sovitishda foydalanilgan suvlar oʹz xaroratlarini 8-10°s ga 
oshirishi xisobiga, asosan issiqlik chiqindisi xisoblanadi. Ular yana ishqor va 
minerallarga toʹyingan boʹladi. Bulardan tashqari ushbu suvning tarkibida ftor, mishyak, 
simob va vanadiy ham uchraydi. 
Yuvuvchi suvlar esa yuvish uchun ishlatiladigan eritmaning turiga qarab organik va 
noorganik kislotalar, ishqorlar, nitratlar, ammoniy tuzlari va x.k. bilan ifloslanadilar. 
Suv tozalagichlarda (mexanik filtrlarni yuvishda, tindirgichlarning shlakli suvlari, ionitli- 
filtrlarni regeneratsiya qilishda hosil boʹlayotgan suvlar) hosil boʹlayotgan suvlar asosan 
Ca, Al, Fe ning tuzlari bilan ifloslanadi.