6- mavzu. Iste’molchi tanlovi nazariyasi reja: Iste’molchi tanlovi, naflik funksiyasi. Befarklik egri chizigi

Budjet chizigi. Befarklik egri chiziklari bir ne’mat bilan ikkinchi ne’matni almashtirish mumkinligini kursatadi, xolos. Lekin, ular iste’molchi uchun kaysi tovarlar majmugasi kuprok naflirokligini kursata olmaydi. Bunday masalani budjet chizigi yordamida yechish mumkin. Budjet chegarasi tovarlar narxiga va iste’molchining daromadiga asoslanadi va u mavjud pul mablaglarida kanday iste’mol tovarlar majmuasini sotib olish mumkinligini kursatadi. Budjet chegarasini ikkita ne’mat misolida kuradigan bulsak, agar iste’molchi daromadi bulsa, va lar birinchi va ikkinchi ne’matlar mikdori, va lar mos ravishda, birinchi va ikkinchi ne’matlarning narxlari bulsa, budjet chegarasi berilgan daromad xamda va narxlarda iste’molchi tomonidan sotib olinishi mumkin bulgan, birinchi va ikkinchi ne’matlarning barcha kombinatsiyalarini ifodalaydi. Budjet chegarasini kuyidagicha yozish mumkin:
,
va bu tengsizlik tovarlarga sarflanadigan xarajatlar yigindisi, iste’molchi daromadidan oshmasligini bildiradi. va larning manfiy bulmaslik ( va ) shartini kiritsak, u xolda biz iste’molchining tovarlarni sotib olishi mumkin
bulgan soxasini (30-rasmda shtrixlangan kism) aniklagan bulamiz:

8-rasm. Iste’molchining tanlov soxasi.

Budjet chegarasi tenglamasi grafikda chizigini beradi, bu chizikga budjet chizigi deyiladi.
Budjet chizigi kuyidagi tartibda aniklanadi va tenglamasini kuyidagicha yozamiz:
,
bu yerda - - budjet chizigining burchak koeffitsienti, u budjet chizigining ukiga nisbatan yotikligini ifodalovchi kattalik (grafikda ). Budjet chegarasi tenglamasida bulganda, buladi va bu xolda barcha daromad ne’matga sarflanadi (grafikda nukta bulib, uning koordinatalari va u mikdorda sotib olinadi).
Endi desak, , bu xolda barcha daromad ne’matni sotib olishga sarflanadi va u mikdorda sotib olinadi (grafikda nukta). Demak, budjet chizigi koordinatalar ukini va nuktalarda kesib utadi. Budjet chizigidagi nuktalarda daromad tulik sarflanadi. Shtrixlangan soxadagi nuktalarda (masalan, nuktada) daromad tulik sarflanmaydi. Agar tanlov nuktasi budjet chizigidan unu tomonda yotsa ( nukta) daromad ushbu nuktaga tugri keladigan ne’matlar kombinatsiyasini sotib olishga yetmaydi.
Budjet chizigining manfiy yotikligi, absolyut kiymati buyicha tovarlar nisbati ga teng (bu kattalik bulib, yoki ).