6-amaliyning nazariy savollariga javob Interferensiya hodisasi

Texnikada qo’llanishi bo’yichafikringizni yozing?

12-amaliy ish

1. Xususiy yarim o‘tkazgichlarda tok tashuvchi zaryadlar konsentratsiyasi. - Xususiy yarim o‘tkazgichlarda tok tashuvchi zaryadlar konsentratsiyasi moddaga va uning tuzilishiga qarab o'zgarishi mumkin. Tok tashuvchi zaryadlar, yarim o‘tkazgich moddalarning tuzilishidagi tartib topilganligi va uning bir qismi o'zlashtirgan metall yoki dielektrik moddalarning xususiyatlaridan kelib chiqadi.
Bu turi yarim o‘tkazgichlar, misol uchun silikon, galliyum arsenid va germaniy, kristallarni tashkil qilishda bir xil atomlar to'plami bilan tuziladi. Bu atomlar, yangi atom to'plamini tashkil etish uchun farzand atomlarining o'rniga o'zlarini o'zlashtirishadi. Shunday qilib, kristallarning tuzilishida tok tashuvchi zaryadlar konsentratsiyasi o'zgarishi mumkin.
Boshqa taraflardan, yarim o‘tkazgich moddalarning metallar va dielektriklar bilan qarshiligi ham konsentratsiyani o'zgartirishi mumkin. Misol uchun, yarim o‘tkazgichlar elektr yonlilikka ega bo'lishi sababli, metallar bilan qarshiligi kuchli bo'ladi. Agar yarim o‘tkazgich moddalarning metallar bilan kontakti kuchli bo'lsa, tok tashuvchi zaryadlar konsentratsiyasi oshishi mumkin.
2. Fermi sathi va uning holati. Fermi sathi, elektronlar sonining juda katta bo'lgan materiallarda elektronlar distributsiyasini ifodalaydi. Bu sath, quyidagi 3 xususiyatlarga ega:
Fermi sathi, elektronlar sonining soni bilan teng bo'ladi. Bu degani, Fermi sathidagi har bir elektronning bir nechta holatlariga joy beradi (masalan, o'z o'rni, tezlik, to'plam o'rni va spin).
Fermi sathi, materialning temperaturiga va boshqa sharoitlarga qarab o'zgaradi. Misol uchun, material temperaturasi oshirilganda, elektronlar energiyasi ham oshadi va Fermi sathi yuqoriga ko'tariladi.
Fermi sathi, metallar va yarim o‘tkazgichlar uchun metal kichiklikliksizlik teoremasi bilan bog'liq. Bu degani, metal kichiklikliksizlik teoremasiga asoslangan holda, barcha yangi elektronlar Fermi sathidan o'tadi va bu sathdagi har bir elektronning o'zining bo'shliklari bo'ladi.
3. Xususiy yarim o‘tkazgichlarning o‘tkazuvchanligi, uning temperaturaga bog‘liqligi. Xususiy yarim o‘tkazgichlarda o‘tkazuvchanligi, materialning temperaturiga bog‘liq bo‘ladi. Bu materialning yarim o‘tkazuvchanligi hamda narmal holatdagi elektr o‘tkazuvchanligini aniqlashda katta ahamiyatga ega.
Temperatura arttikca yarim o‘tkazgichdagi elektronlar katta energiyaga ega bo‘ladi va elektr o‘tkazuvchanligi oshadi. Bu katta energiya elektronlarning birikishini kamaytiradi va shu sababli yarim o‘tkazgichning o‘tkazuvchanligi oshadi. Boshqa so‘z bilan, temperatur oshishi bilan Fermi sathi yuqoriga ko‘tariladi, bu esa yarim o‘tkazuvchanligi oshishi bilan natijalanadi.

4. 
   Texnikada qo’llanilishi bo’yicha tushunchangizni yozing?
   

13-amaliy nazariy savollariga
1. Kirishmali yarim o‘tkazgichlar, donor va aktseptor energetik sathlar. Kirishmali yarim o‘tkazgichlar, qisqa nomi bilan KZO, o‘tkazuvchanligi qavat va aylanadi. Ularning kimi xususiyatlari, borning yarim o‘tkazgichlari bilan o‘xshash, lekin ularda tekshirilgan atomning tuzilmalarida bir-biridan farqli elementlar mavjud. KZO'larda, muayyan atomlar tizimi bo‘yicha "bo‘shtirilgan" joylar mavjud. Bunday joylar, kerakli elektronlar uchun yangi energetik sathlar tuzilishi mumkin bo‘lgan bir xil o‘tkazuvchanlik qavatiga ega.
Kirishmali yarim o‘tkazgichlar, o‘zlarida Donor va Aktseptor energetik sathlarga ega bo‘lishi mumkin. Donorlar elektronlarni ko‘proq berish, Aktseptorlar esa elektronlar yig‘ishini rag‘batlantirish bilan ajralib turadi.
Donor energetik sathli atom, yuqori sathni kesib o‘tuvchi elektronlarga ega bo‘lgan atomdir. KZO'da, bunga masalan, boron (B) va fosfor (P) atomlari misol qilinadi. Boron atomi elektron yo‘qotganligidan, u elektrondonor bo‘ladi va elektronlar ko‘proq berishadi. Fosfor atomi esa ko‘proq elektronlarga ega bo‘lgan 5 elektronni yig‘ishini rag‘batlantiradi, u esa elektronaktseptor bo‘ladi.
Aktseptor energetik sathli atom esa, past sathni kesib o‘tuvchi elektronlarga ega bo‘lgan atomdir. KZO'da, bunga masalan, kislorod (O) va nitrojen (N) atomlari misol qilinadi. Kislolod atomi elektronlarga rag‘batlantiradi va shu sababli elektronaktseptor bo‘ladi. Nitrojen atomi esa ko‘proq elektron yo‘qotganligidan, u esa elektrondonor bo‘ladi.

2. 
   Kirishmali yarim o‘tkazgichlarning o‘tkazuvchanligi va uni temperaturaga bog‘liqligi. Kirishmali yarim o‘tkazgichlar, o‘tkazuvchanliklarini oshirish orqali elektronlarni ko‘paytirish yoki tekshirish orqali o‘zgarishi mumkin bo‘lgan tizimlarga ega. Temperaturaning oshishi, tizimlarda elektronlar yoki atomlar orasidagi harakatning kuchini oshiradi, shuningdek, elektron va atomlar orasidagi to‘qimachilikning pasayishi bilan ham bog‘liqdir.
   

Kirishmali yarim o‘tkazgichlarda o‘tkazuvchanlik o‘zgarishiga sabab bo‘ladigan bir nechta faktorlar mavjud. Ulardan biri, temperaturaning oshishiga bog‘liq ravishda fermi sathidagi elektronlar sonining o‘zgarishi hisoblanadi. Bunday o‘tkazgichlar tizimida, fermi sathi nisbatan bo‘shlig‘i yoki elektronlar konsentratsiyasi qisqartilishi elektronlar o‘rtasidagi turli xil urunishlarga olib keladi.
Boshqa bir faktor esa, temperaturaning oshishiga bog‘liq ravishda atomlar orasidagi harakatning kuchini oshirishi bo‘ladi. Bu harakat kuchli atomlar orasidagi tizimni buzib yuboradi va shu sababli o‘tkazuvchanlik oshishi ko‘rinadi.

3. 
   Texnikada qo’llanilishi bo’yicha tushunchangizni yozing
   

14-amaliy ish
1. Chiqish ishi. Elektronlarda chiqish, atomdagi bir yoki bir nechta elektronlar orasidagi yomonlashuvdan boshqa xil usullarda yuzaga kelishi, shu jumladan, tizimdan energiya berishi yoki atom tizimidan boshqa tizimga o‘tishi mumkin bo‘lgan jarayonlarni tushunish orqali yuzaga keladi.
Elektron chiqishi uchun kerakli energiya kvantum mekanikasi qonuni asosida aniqlanadi va elektronlar ko‘pincha elektron energetik sathlari deb ataluvchi diskret qiymatlarga ega bo‘lgani uchun, chiqish energiyasi ham diskret qiymatlarda bo‘ladi.
2. «Metall-metall», «metall-yarim o’tkazgich», «yarim o’tkazgich-yarim o’tkazgich» chegaralaridagi kontakt hodisalar. "Metall-metall", "metall-yarim o'tkazgich" va "yarim o'tkazgich-yarim o'tkazgich" chegaralaridagi kontakt hodisalar kemiya, fizika va elektronika sohalarida ko‘p tashkil topgan hodisalardir.

"Metall-metall" kontakt hodisalari metallar orasida elektrik to‘qimasi uchun o‘tkazuvchan havolalar tuzish imkonini beradi. Bu, elektronlar orasida serbest elektronlarning (yarim muvofiqlar) mavjudligiga bog‘liqdir. Bu kontaktlarda to‘qimalarni o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichlari (elektrik tok, isitma va boshqalar) metallarning xususiyatlariga bog‘liqdir.

"Metall-yarim o'tkazgich" kontakt hodisalari esa bir to‘qimadan elektronlarning boshqa to‘qimaga o‘tkazishi orqali yuzaga keladi. Bu kontaktlarda yarim o‘tkazgich material (masalan, silikon) metallga qaraganda yomon o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lishi mumkin. Bu yarim o‘tkazgich materialdagi "vakansiya" yoki bo‘sh joy, elektronlarni o‘z ichiga oladi va metall to‘qimasi bilan bog‘liq bo‘lgan serbest elektronlar orasida transporti tashkil etadi.
"Yarim o'tkazgich-yarim o'tkazgich" kontakt hodisalari esa, yarim o'tkazgich materialdan boshqa yarim o'tkazgich materialga yoki metallga elektronlarning o‘tkazishini ta’minlaydi. Bu hodisalarda ham yarim o'tkazgich materialdagi "vakansiya" yoki bo‘sh joylar, ham serbest elektronlar, ham metallardagi serbest elektronlar ishtirok etishi mumkin.
Kontakt hodisalaridagi kimyoviy aloqa va o‘tkazuvchanlik, materiallar orasidagi potensial farq (energiya farqi) va bu materiallarning kristalli tuzilishi kabi xususiyatlarga bog‘liqdir. Kontakt hodisalarining tushunilishi va ulardan foydalanish metallurgiya, elektronika va boshqa sohalarda yirik ahamiyatga ega.

4. 
   Texnikada qo’llanilishi bo’yicha tushunchangizni yozing?
   

15-amaliy ish

1.