6-bob polimerlarning suyuq fazali tizimlari

pK = 0,434

G
o
ion
/RT (6.3.2) 
Agar har bir monomer zvenoda bittadan ionogen guruh mavjud bo„lsa, 
ionogen guruhlar soni (P) polimerlanish darajasiga (n) mos keladi: P 

 n. 
Bunday polielektrolitning dissotsiatsiya darajasi turli dissotsiatsiya 
doimiylari bilan e‟tirof etiladi. Masalan, zvenosida COOH karboksil guruhi 
bo„lgan z-zaryadli makromolekula (A) dissotsiatsiyalanishi tufayli COO
-
va 
H
+
kabi ajralish ro„y beradi hamda makromolekulada z+1 zaryadli bo„ladi. 
Odatda, bu kabi to„g„ri yo„nalish bo„yicha reaksiyaning tezligi 
makromolekulalar konsentratsiyasiga [A] va karboksil guruhlar miqdoriga 
(1 - 

)P proporsionaldir, teskari yo„nalish bo„yicha reaksiya esa vodorod 
(H
+
) ioni konsentratsiyasi, makromolekula konsentratsiyasiga [B] va 
karboksilat guruhlar 

P miqdoriga proporsionaldir. Bunday holatda 
dissotsiatsiya doimiysi (K) quyidagicha bo„ladi: 
K = [H+][B]

P/[A](1 - 

)P (6.3.3) 
Ionogen guruhlari katta bo„lganda z>>1 va 

0 bo„lishini inobatga olsak, 
unda A va B makromolekulalar deyarli farqlanmaydi, ya‟ni [A] 

 [B]. Shu 
tufayli polielektrolitlarda ionizatsiya muvozanati quyi molekulyarlardagi 

---

110 
kabi Xasselbax tenglamasi bo„yicha aniqlanadi: 
pH = pK + lg [

/(1 - 

)] (6.3.4) 
neytral makromolekuladan birinchi protonning ajralib chiqishi elementar 
zveno tarkibiga kiruvchi ionogen guruh dissotsiatsiya doimiysi K
o
bilan 
ifodalanadi. Bu ionizatsiya Gibbs energiyasining (

G
o
ion
) standart tarzda 
o„zgarishiga mos keladi. Polimernning keyingi har bir guruhini 
ionizatsiyasi uchun elektrostatik maydonni kuchiga qarshi qo„shimcha ish 
bajarish talab etiladi. Odatda, qo„shimcha ish bajarish makromolekulaning 
ionizatsiya darajasiga bog„liq bo„ladi va bunday bog„lanish qonuniyatlari 
polimerlarga xos hisoblanadi (6.3.1-rasm).
Bu bog„lanishni (6.3.4) tenglamadagi pK ning o„rniga pK
o
va 

pK
yig„indisini quyish orqali ifodalash mumkin, ya‟ni 
pH = pK
o
 + 

pK + lg[

/(1 - 

)] (6.3.4) 
bunda pK
o
izolyatsiyalangan –COO – H bog„ elektrostatik dissosatsiyasi 
uchun sarflangan energiya miqdoriga bog„liq, 

pK esa  qisman ionlashgan 
g„ujanaklar molidan zaryadlangan mollarni ajralishi uchun sarflangan 
elektrostatik kuchlarga qarshi bajarilgan ishga bog„liqdir. Shubhasiz bu ish 
makromolekulaning zaryadiga bog„liqdir:
A
el
(z) = 2,3RT

pK (6.3.5) 
Bunga asosan z zaryadli polielektrolit makrolekulasi uchun Gibbs 
energiyasini elektrostatik tashkil etuvchisi quyidagiga teng bo‟ladi: 
z

 

 z/P

 

G
el
(

) = 

 A
el
(z) = 

 A
el
(

)P 

 P 

 A
el
(

)d

(6.3.6) 
z = 0

= 0
0 
bu yerda d
