6-bob polimerlarning suyuq fazali tizimlari

 - makromolekulaning ionizatsiya darajasining o„zgarishi. 
6.3.1-rasm. Polikislotalar uchun ionizatsiya 
doimiysini (pK) ionizatsiya darajasiga (

) 
bog„liqligi: 
1 - o„ziga xos konformatsiyon o„zgarish 
qilmaydigan makromolekula eritmasi;
2 - quyi molekulyar birikma eritmasi.

---

111 
(6.3.4), (6.3.5) va (6.3.6) tenglamalarni birlashtirish asosida poliion uchun 
Gibbs energiyasi elektrostatik tashkil etuvchisini ifodalovchi tenglamani 
tuzish mumkin. Bu tenglamani makromolekulaning mol miqdorini 
ionizatsiya darajasiga bog„lovchi funksiyasi ko„rishidagi ifodasi 
quyidagicha ko„rinishda bo„ladi: 




 

G
el 
= 2,3PRT

(pH – lg[

/(1 - 

)]- pK
o
)d

 = 2,3PRT

 pKd

 - 2,3PRT

pK
o

0

0


(6.3.7) 
 
Bunda 

G
el 
miqdori eritmaning ion kuchiga bog„liqdir. Ion kuchini oshishi 
zaryadlarning qisman faolligini to‟sadi, natijada 

G
el 
miqdori kamayishi va 
polielektolitik dissosatsiyani effektiv doimiysi oshishi kuzatiladi. 
Polimerlanish darajasining o„zgarishi 

pK(

) ga ta‟sir etmaydi, 
chunki zanjirli makromolekulaning elektrostatik ta‟sirlashishi zaryadlarini 
umumiy yig„indisi bilan emas, balki zaryadlarni poliiondagi chiziqli 
zichligi bilan aniqlanadi. 
Ayrim hollarda 

ma‟lum diapazonida polielektrolit ionizatsiyasi 
zanjirlarni kooperativ konformatsion o„zgarishlar (o„tishlar) bilan amalga 
oshadi. Bunda 

G
el 
nafaqat Gibbs energiyasini elektrostatik tashkil 
etuvchisini, balki konformatsiyon o„zgarishlar energiyasini ham o„z ichiga 
oladi. Agar konformatsiyon o„zgarish pH (yoki 

) miqdorining tor 
diapazonida amalga oshsa, bu ikki tashkil etuvchilarni ajratish, hatto 
potensiometrik titrlash tadqiqotlari natijalari asosida konformatsiyon 
o„zgarishlarni (o„tishlarni) termodinamik parametrlarini aniqlash mumkin.
Polielektrolitlarni titrlashda pK - 

bog„lanishi anomal egri chiziq 
bilan ifodalansa kooperativ konformatsiyon o„zgarishlar ro„y berganligidan 
dalolat beradi (6.3.2-rasm) va bunday egri chiziq uchta tavsifli qismlar 
bilan e‟tirof etiladi: 
I – ionizatsiya doimiysini (pK) keskin o„zgarishining boshlang„ich 
6.3.2-rasm. Polikislota uchun ionizatsiya 
doimiysini (pK) ionizatsiya darajasiga (

) 
bog„liqligi. Eritmadagi makromolekula 
o„ziga xos konformatsion o„zgarish, ya‟ni 
ikkilamchi struktura hosil qilish 
xususiyatiga ega. 
tavsiflanadi. 

---

112 
qismi bo„lib, u polikislota tabiatli makromolekulaning strukturalangan 
shaklda ionlashganligini ifodalaydi; 
II – qism konformatsion o„tishni ifodalaydi. Bunda makromolekulyar 
zanjirning zaryadlarini oshib borishi bilan pK miqdorini oshishi zanjirlarni 
yoyilib rostlanishi va zaryadning chiziqli zichligining kamayishi hisobiga 
kompensatsiyalanadi; 
III –egri chiziq ko„tarilishining qiya qismi bo„lib, makromolekulyar 
zanjirning strukturalanmagan shaklda ionlashganligini ifodalaydi. 
To„liq ionizatsiyaga erishilganda makromolekula zvenolarni moliga 
to„g„ri keladigan Gibbs energiyasi to„liq o„zgarishi (6.3.7) tenglama 
asosida 

ni 0 dan 1 gacha titrlash egri chizig„i bilan chegaralangan S