6-Foydalangan Adabiyotlari

1. Asosiy tushunchalar.
Ajratiladigan birikmalar o’zining universalligi, katta mustahkamlikka egaligi, elementlarining yengilligi va ixchamligi, tayyorlash osonligi kabi xususiyatlari bilan boshqa detallardan farq qiladi. Ajratiladigan birikmalar rezbali (bolt, vint, shpilka, gayka) yoki rezbasiz (shponka, shpilint, shtift) detallar vositasida bajariladi.
GOST 1759-70 da rezbali detallarning materiali, mexanik hossalari, qoplamasining turi va belgilanishi, ruxsat etilgan chekli chetga chiqishi, tashqi estetik ko’rinishi, mustahkamlikka sinash va tamgalashlar keltirilgan.
2. Rezbalar.
1. Asosiy tshunchalar. Rezbalar birikmalarning mustahkamligini ta’minlaydi. Shu bilan birga rezbalar yordamida birikmalarni yig’ish va ajratish juda qulaydir.
Bunday birikmalarning asosiy elementi rezbadir.
Rezba - biror tekis shaklning silindrik yoki konussimon sirt bo’ylab vintsimon chiziqli harakatidan hosil bo’lgan sirt.
Silindrik sirtda hosil qilingan rezba - silindrik, konussimon sirtdagi rezba konussimon rezba deb ataladi.
Bolt, shpilka va shu kabi detallardagi rezbalar sirtqi rezbalar, gayka bilan vtulka singari detallardagi rezbalar ichki rezbalar deyiladi.
Rezba kesuvchi asbob uchining shakliga qarab rezbalar unaqay va chapaqay bo’ladi. Agar vintsimon chiziqlar o’z o’qi atrofida soat strelkasi harakati yo’nalishiga teskari ko’tarilsa unaqay rezba (1-shakl, a, b, в) yoki strelkasi harakati yo’nalishi bo’yicha ko’tarilsa chapaqay rezba deyiladi.
Rezbalar bir qirqimli va kup qirqimli bo’ladi. Bitta profilining vintsimon harakatidan - bir qirqimli, ikkita profilining vintsimon harakatidan - ikki qirqimli va uchta profilining vintsimon harakatidan - uch qirqimli rezba hosil bo’ladi. Ko’p qirqimli rezbalarda rezba qadami va yo’li bir-biridan farq qiladi. Yondosh o’ramlar orasidagi masofa - rezbaning qadami deb ataladi va R harfi bilan belilanadi.
Bir o’ramning o’zidagi ikki nuqta bo’ylab o’lchangan masofa rezbaning yo’li deb ataladi va t xarfi bilan belgilanadi.
Ish sharoitiga qarab rezbalar: biriktirish va yurgizish rezbalariga bo’linadi. Biriktirish rezbalarga metrik, truba, dyuymli va yumaloq rezbalar kiradi.
Aylanma harakatni chiziqli harakatga aylantiruvchi va siljishini ta’minlovchi rezbalar - yurgizish rezbalari deyiladi. Bu rezbalarga - trapetsiyasimon, tirak, to’g’ri burchakli rezbalar kiradi.