6-laboratoriya mashg`uloti beton uchun mayda to’ldiruvchilarning xossalari. Qumning xossalarini aniqlash. To`Kma zichlik, zichlik, zarralar orasidagi bo`shliq. Betonlar uchun yirik to’ldirgich chaqiq tosh(shag’AL)ning xossalari

14-ISH. SHAG‘AL TARKIBIDAGI ORGANIK ARALASHMALARNI ANIQLASH 
Umumiy tushunchalar. Organik aralashmalardan (chiqindilardan) organik kislotalar 
ajralib chiqadi, ular sementtoshni emirib, betonning mustahkamligini pasaytiradi. 
Ishlash tartibi. Organik aralashmalar miqdorini aniqlash, shag‘alga rang berish yo‘li 
bilan aniqlanadi. Tabiiy namlik darajasi o‘zgarmagan shag‘aldan 250 g olinadi. U 250 ml 
hajmli shisha silindrga solinadi. SHag‘alning sathi o‘lchangan silindirning 130 ml bilan 
ko‘rsatib qo‘yilgan belgisiga etib turishi lozim, so‘ngra silindrga, uning 200 ml belgisiga etib 
turadigan qilib o‘yuvchi natriyning 3% li eritmasi (NaOH) quyiladi, shag‘al shisha tayoqcha 
yordamida aralashtiriladi va 24 soat tindirib qo‘yiladi. SHu muddatdan so‘ng shag‘alning 
tepasidagi eritma rangi etalon eritma rangiga solishtiriladi. Etalon eritma rangi achchiq qilib 
damlangan choy rangidan farq qilmaydi. SHag‘al tepasidagi suyuqlik hech qanday rang tus 
olmagan bo‘lsa yoki rangi etalon-eritma rangidan to‘qroq bo‘lmasa, bunday shag‘al betonga 
ishlatishga yaroqli hisoblanadi.
menzurkaning hajmi- ........ml (sm
3
) reaktiv turi- 
Etalon tarkibi - 1% li etil spirti, 2% li eritmasidan 2,5 ml olinadi, unga o‘lchovli natriyning 3% li 
eritmasidan 97,5 ml aralashtiriladi, aralashma 250 ml sig‘imli idishda 24 soat saqlanadi, 24 
soat saqlangandan keyin tayyor bo‘lgan etil eritmasidan foydalanish mumkin. 
qumning hajmi- reaktivning hajmi- 
saqlash muddati- shag‘al ustidagi eritmaning rangi- 
 
15-ISH. FRAKSIYAGA AJRATILMAGAN SHAG‘AL TOSH DONACHALARINING 
TARKIBINI ANIQLASH 
Asbob va uskunalar. Tarozi, elak, quritish javoni 
Ishlash tartibi. SHag‘alning yirik-maydaligiga qarab quyidagi fraksiyalarga ajratish 
mumkin. 5-10 mm, 10-20 mm, 20-40 mm, va 40-70 mm. Fraksiyaga ajratilmagan, tozalanmagan 
shag‘alning zarraviy tarkibi to‘ldirgich namunasini elash va ayni paytda ivitib-yuvish yo‘li bilan 
aniqlanadi. Namuna quritiladi, donalarining yirikligi 10 mm bo‘lgan shag‘aldan 5 kg, 20 mm 
bo‘lgan shag‘aldan 10 kg, va hakazo. Namuna odatda ko‘zlarining diametri 70 mm, 40 mm, 20 
mm, 10 mm va 5 mm bo‘lgan elaklardan o‘tkaziladi. Har bir elakda qolgan qoldiq misol uchun 
quyidagi tarzda hisoblab jadvalga to‘ldiriladi. 
Elak diametrlari 
Qolgan qoldiq, g 
Har bir elakdagi qoldiq, 
% 
Elaklardagi 
qoldiqlar, % 
70 mm 
a
70
=300g 
a
70
=0,3% 
A
70 
=0,3% 
40 mm 
a
40
=400g 
a
40
=0,4% 
A
40
=0,7% 
20 mm 
a
20
=200g 
a
20
=0,2% 
A
20
=0,9% 
10 mm 
a
10
= 
a
10
= 
A
10
= 
5 mm 
a
5
= 
a
5
= 
A
5
= 
Elaklar ko‘zining 
o‘lchami, mm 
Ayrim qoldiqlar, g 
Ayrim qoldiqlar, % 
To‘la (jami) 
qoldiqlar, % 
70 mm 
40 mm 
20 mm 
10 mm 
5 mm