6-laboratoriya mashg`uloti beton uchun mayda to’ldiruvchilarning xossalari. Qumning xossalarini aniqlash. To`Kma zichlik, zichlik, zarralar orasidagi bo`shliq. Betonlar uchun yirik to’ldirgich chaqiq tosh(shag’AL)ning xossalari

8-ISH. YIRIK TO‘LDIRUVCHI - SHAG‘AL (CHAQILGAN TOSH) 
Umumiy tushuncha. Og‘ir beton tayyorlash vaqtida yirik to‘ldirgich sifatida chaqiqtosh 
va shag‘al ishlatiladi.
CHaqiq tosh – qattiq tog‘ jinsining yirik bo‘lakchalarini chaqib maydalash yo‘li bilan 
olinadigan bo‘sh materialdir. Qirrali bo‘lganligi sabab sement bilan yaxshi tishlashadi. 
SHag‘al – pishiq tog‘ jinslarining tabiiy ravishda emirilishi natijasida vujudga kelgan va 
donalari dumaloq bo‘sh materialdir. Dumaloq material bo‘lganligi sabab sement bilan 
chaqiqtoshday tishlasha olmaydi.
SHag‘al tosh uchun texnik talablar (yozib bering): 
A) fraksiyalari: 
B) maydalanish bo‘yicha markalari:
V) sovuqqa chidamlilik bo‘yicha markalari: 
G) siqilishga mustahkamlik bo‘yicha markalari:
 
9- ISH. SHAG‘AL TOSHNING TO‘KILGAN O‘RTACHA ZICHLIGINI ANIQLASH 
Asbob va uskunalar. Idish, quritish javoni, tarozi, chizg‘ich, elak. 
Ishlash tartibi. Betonga materiallarning miqdorini hisoblab topish, yirik to‘ldirgich 
oralaridagi bo‘shliqlar hajmini aniqlash, omborlarni loyihalash uchun to‘kma zichligini bilish 
kerak. To‘kma zichlik o‘lchov silindrida aniqlanadi. Silindrning hajmi shag‘alning yirikligiga 
bog‘liq. Masalan: 10 mm dan oshmasa 5 l li idish, 20 mm bo‘lsa 10 l li idish, 40 mm bo‘lsa 30 l 
li idish, 40 mm dan oshsa 50 l li idish. 
SHag‘aldan kerakli miqdorda olinadi, quritish javonida 105-110
0
S haroratda massasi 
o‘zgarmaydigan holga kelguncha quritiladi, kurakcha bilan, massasi tortilgan o‘lchovli 
silindrga 10 sm balandlikdan to‘kish kerak. SHag‘al tog‘ shaklida idishdan baland bo‘lib 

---

to‘ladi, shag‘alning idishdan ortiqchasi sidirib tashlanadi. Sidirib tashlash vaqtida idish 
siljimasligi kerak, aks holda u to‘kma zichlik bo‘lmay qoladi. SHu idishdagi shag‘al massasi 
idish hajmiga bo‘linadi. CHiqqan natija jadvalga yoziladi.
Ko‘rsatkichlar nomi 
O‘lcham birligi 
Sinash tartibi 
1 
2 
O‘lchovli idishning hajmi 
l 
Bo‘sh idishning massasi 
kg 
Idishning shag‘al tosh bilan massasi 
kg 
Idishdagi shag‘al toshning massasi 
kg 
To‘kilgan o‘rtacha zichlik 
kg/l 
To‘kilgan o‘rtacha zichlikning o‘rtacha qiymati- . . . kg/l yoki . . . kg/m
3
. 
Hisoblash formulasi: 
V
m
m
т
2
1



Bu erda: 
1
m - shag‘al to‘ldirilgan silindrning massasi, g; 
2
m - bo‘sh o‘lchash silindrining massasi, g; 
V
- silindrning hajmi, sm
3
.