6-мавзу: Илмий ва илмий-амалий изланишларда ўлчов техникаси Режа

Айрим ўлчаш қурилмаларнинг чегаравий хатолари
5.1.-жадвал

Т/б №	Улчаш курулмалари ва улчаш усуллари	Улчашнинг энг куп кийматига нисбатан чегаравий хато, %
1.	Металл улчов лентаси (20м)	0,20-0,30
2.	Оптик бурчак улчагич	0,50-2,00
3.	Марказдан кочма тахометр	0,40-2,50
4.	Тахогенератор	2,50-4,00
5.	Техник тарози	0,80-1,20
6.	Пружинали динамометр	1,00-3,50
7.	Стандарт секундомер	0,40-0,70
8.	Ютувчи газоанализатор	0,50-5,00

Тажриба жараёнида, ўзаро у ёки бу функционал боғликдаги бор бир неча катталикларни ўлчанишлигини тақазо этади.

Катталикларнинг хар бирини ўлчаниши маълум бир хатоларсиз амалга оширишнинг иложи йўқ, агар бу катталикларни бир эмас бир неча бор ўлчанган бўлса, унда бир неча бор ўлчашларнинг статистик деб аталувчи хатоси аниқланади. Бундай холда тасоддифий хато ўлчашлар натижаларининг ўртача арифметик кўрсаткичи ва ўртачадан ўртача квадрат оғиши билан баҳоланади.
Хатолар назариясида, тасоддифий хатолар биринчидан нормал тақсимланиш қонунига бўйсуниши (тақсимланиши) ва иккинчидан бирон катталик қанча кўп маротаба қайта ўлчанилса тасоддифий катталикларнинг умумий ўртачаси шунчалик кичик бўлади.
Ўртача квадрат оғиш (стандарт)- ўлчанилаётган катталикнинг ўртача арифметик қиймати аниқлик кўрсаткичи (даражаси) ўлчашнинг энг кўп ўртача арифметик хатоси “а” тасоддифий хато ҳақидаги Гаусс қонунидан келиб чиққан ҳолда “3” га тенг деб қабул қилинади. Юзага келиши мумкин бўлган энг катта (чегаравий) статистик нисбий хато (∆ч) қуйидагича ифодаланади:
(5.1)
Шундай қилиб, ўлчаш аниқлиги: бир карралик ўлчаш учун – чегаравий хато бўйича, кўп карралик ўлчаш учун – юзага келиши мумкин бўлган энг катта статистик хато (нисбий) бўйича баҳоланади.
Бир бири билан функционал боғланган бир неча хар хил катталикларнинг кўп маротаба такроран ўлчовлар натижалари тасадиффий хатолари 5.2.-жадвалда кўрсатилган.
Натижаларининг статистик хатолари формуласи нафақат тажриба натижаларини ишлаш учун хизмат қилади, балки тадқиқотнинг хар хил усуллари натижаларини таққослашда ҳам ишлатилади ва мақулроқ шароитини аниқлаш учун ҳам ишлатилади.