6-Mavzu: Innovasion iqtisodiyotda inson omilini faollashtirish

Inson omili – inson his-tuyg‘ulari, aql-idroki, ilmi, insoniy sifatlari, ma’naviy-ahloqiy qadriyatlari, tabiati, fe’l-atvori, mehnatga munosabati, malaka, tajriba, ongi, dunyoqarashi, jismi, sog‘ligi, yoshi, jinsi, e’tiqodi, ruhiyati, qobiliyati, maylidan iborat murakkab sinergetik¹⁹ tizimdir.
Inson omilini tashkil etishda ishtirok etuvchi eng muhim va birinchi darajali insoniy sifatlarning tizimi shakllantirildi (6.1.1-jadval).

6.1.1.-jadval Iqtisodiyotni boshqarishda inson omilini tashkil etuvchi

sifatlarning tashkiliy-tarkibiy tuzilmasi

Insoniy sifatlar
I. INSONIY, MA’NAVIY-AHLOQIY QADRIYaTLAR
1	Insonparvarlik	8	Mehr-muruvvat	14	Donolik
2	Vijdon	9	Halollik	15	G‘ayrat-shijoat
3	Odob-ahloq	10	Ruhan kuchlilik	16	Kamtarinlik
4	Or-nomus va andisha	11	Ma’naviyatlik	17	Sabr-qanoat
5	Saxiylik	12	Madaniyatlik	18	Oliyjanoblik
6	Irodalik	13	E’tiqod-sadoqat	19	To‘g‘riso‘zlik
7	Adolatparvarlik
II. MEHNATG MUNOSABAT
1	Mehnatsevarlik	6	Intizom	11	Tashkilotchilik
2	Malaka	7	Puxtalik va sifat	12	Talabchanlik
3	Tajriba	8	Mas’uliyat	13	Faollik
4	Ishbilarmonlik	9	Fidoiylik	14	Bamaslahat ish ko‘rish
5	Tadbirkorlik	10	Tashabbuskorlik	15	Huquqini anglagan
III. ILM VA KASB-HUNAR
1	Oliy, o‘rta, maxsus kasbiy ilm	5	G‘oyaviy saviyasini oshirishgaintiluvchan	9	Izlanuvchanlik

¹⁹Sinergetika – o‘zini o‘zi tashkil etish murakkab tizimlar nazariyasi

2	Qobiliyat va iste’dod	6	Maqsadga intiluvchan	10	Ustoz, murabbiy
3	Bir necha ilm, kasb va mutaxassislik egasi	7	Yangilikka intiluvchanlik
4	Malakaviy saviyasini oshirishga intiluvchan	8	Ilg‘or fikrlovchi
IV. ShAROIT
1	Mehnat	3	Hududiy	4	Ahloqiy- ma’naviy muhit
2	Oilaviy
V. IMKONIYaT
1	Rag‘batlantirilish	4	Malaka oshirish va o‘qitish	7	Oshkoralik va plyuralizm
2	G‘amxo‘rlik ko‘rsatish	5	Erkinlik	8	Sog‘lom raqobatchilik muxiti
3	Ishonch bildirish	6	Boshqaruvda ishtirok etish	9	Ijtimoiy himoyalanganlik

Bunda inson omili majmui 5 qismdan iborat bo‘lib, ularning har biri o‘z mohiyatiga ko‘ra muayyan vazifalarni ado etish vazifasi ko‘zda tutilgan. Ushbu tizimda inson omili uyg‘un ob’ekt mohiyatiga ega bo‘ldi. Inson omilining umumiy insoniylik sifatlari turli darajada o‘zaro bog‘lanib muayyan voqeani sodir etadi. Bog‘lanish kuchini kamayishi, yoki yo‘qolishi hodisa va voqeaning sodir bo‘lish holatini kamaytirishga, yoki yo‘qolib ketishiga sabab bo‘ladi. Bu inson omilini tashkil etuvchi insoniy sifatlarning o‘zaro bog‘lanish qonuniyati deb atalib, unga shunday ta’rif berildi.

2. Inson omilini faollashtirishning tashkiliy-iqtisodiy samaradorligini baholash

Innovasion taraqqiyot -bozor iqtisodiyoti rivojlanishida yangi sifat bosqich bo‘lib, unda ishlab chiqarish va boshqa sohalarga ilm-fan va texnika yutuqlarini joriy etish orqali bozorda mahsulotlarning yangi turlari, texnologiyalarni takomillashuvi, resurslardan samarali foydalanish yo‘li bilan iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga erishiladi (6.2.1-jadval).

6.2.1-jadval

Iqtisodiy tizimlarning qiyosiy tahlili

Ko‘rsatkichlar	Iqtisodiy tizimlar turlari
	Agrar iqtisodiyot	Industrial iqtisodiyoyot	Innovasion iqtisodiyot
Iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari	Qishloq xo‘jaligi	Sanoat	Sanoatning yuqori texnologik fan sig‘imli tarmoqlari
Asosiy ishlab chiqarish tarmoqlari	Er, ishchi kuchi	Kapital tadbirkorlik qobiliyatlari	Inson kapitali
Mahsulotlarning qiyosiy ustunlik ko‘rsatkichlari	Narxlar pastligi, keng assortiment	Narxlar pastligi, yuqori sifat	Tovarning ko‘p funksionalligi va yangililigi
Iqtisodiy sub’ektlar muvaffaqiyati ko‘rsatkichlari	Mahsulotning xalqaro sifat standartlarga javob berishi va eksportda ishtirok etish	Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish, eksportda ishtirok etish	Bozorda mahsulotning bu turi yo‘qligi, ekologik tozaligi, resurs tejamligi, eksportbopligi

Asosiy omillar:

• 
  globallashuv miqyosini, tovar va xizmatlarning sotish bozorlarini kengayishi, oqibatda raqobat kurashini kuchayishi va narxsiz raqobat usullarini faol qo‘llanilishiga olib keldi;
  
• 
  jamiyat hayotining hamma sohalariga fan-texnika yutuqlarini faol joriy etilishi;
  
• 
  ilmiy-texnika taraqqiyoti sur’atlarining jadallashuvi;
  
• 
  atrof muhitdagi salbiy o‘zgarishlar, ishlab chiqarish faoliyatiga ekologik normalarni kiritilishi va yangi ekologik toza texnologiyalarni tatbiq etish zarurati;
  
• 
  ayrim tabiiy resurslar turlarini kamayib borishi natijasida resurs tejovchi texnologiyalarni, resurslarni muqobil manbalarini qidirish va joriy etish zarurati;
  
• 
  zamonaviy iste’molchining hulqidagi o‘zgarishlar, iste’molchi tanlovida yangi mezonlarni vujudga kelishi.
  

3. Kadrlarni boshqarish strategiyasining mohiyati va turlari

Innovasion sohada kadrlarni shakllantirish va boshqarish zamonaviy tafakkurni tizimlashtirish, inson ongi ijodining natijaviyligiga erishish, oldindan ko‘ra bilish zaruratini keltirib chiqaradi.
Bunday yondoshuv innovasion tizimni demokratlashuvini va yanada insonparvarlashuvini ta’minlab, sifat darajasini oshishiga xizmat qiladi.
Rivojlangan mamlakatlarda innovasion rivojlanishni ta’minlashga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan omillardan biri ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlariga (ITTKI) yalpi ichki mahsulotning 3 foizgacha bo‘lgan mablag‘ning doimiy ajratilishidir.
Innovasiyaviy strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirishga bo‘lgan yondashuvlarni takomillashtirish jarayonida, tashkiliy tuzilmalari, hamda tashkilotning kadr, axborot va resurs salohiyatidan foydalanish sifatini oshirish bazasida innovasiyalarni boshqarish usul va uslublari tahliliga alohida e’tibor qaratiladi. Ammo, innovasiyaviy jarayonlar samaradorligini oshirish imkonini beruvchi har qanday tadbirlar, albatta, raqobatdosh ilmiy mahsulot ishlab chiqarish va undan daromad olishga yo‘naltirilgan bo‘ladi.
Innovasion sohada kadrlarni shakllantirish texnologiyasi deganda nima tushuniladi.
Innovasion sohada kadrlarni shakllantirish texnologiyasi – bu korxonaning (tashkilotning) samarali faoliyati uchun talab etiladigan xodimlarni turli parametrlar orqali pog‘onaviy darajada shakllantirish usul va vositalar majmuasi bulib, bu borada maqsadli harakatlar mexanizmining uzluksiz ishlab turishidir. Innovasion soha kadrlar tizimi
– bu tashkilot darajasida ishlovchilar salohiyatidan samarali foydalanishda normal-funksional va rivojlanish uchun tashkiliy-iqtisodiy va ijtimoiy choralarning o‘zaro bog‘liqlik tizimidir.
Karera – bu xodimning kelajakda o‘z mehnati, o‘z-o‘zini ko‘rsata olishi yo‘llari va mehnatdan qoniqishi bo‘yicha sub’ektiv shaxsiy idrokidir. bu xodimning xizmat pila-poyasida siljib borish, ko‘nikmalar, qobiliyatlar, malakaviy imkoniyatlar va mukofotlash xajmining o‘zgarib borishidagi intilishini anglatadi.
Innovasion sohada kadrlarni shakllantirishda kuyidagilarga e’tibor berish zarur:

• 
  ehtiyojni (layoqatini)bilimini aniqlash;
  
• 
  kadrlarni jalb etish;
  
• 
  kadrlardan samarali foydalanish;
  
• 
  kadrlarni rivojlantirib borish (malakasini oshirish va qayta tayyorlash);
  
• 
  kadrlar to‘g‘risida axborotlarni tashkil etish;
  
• 
  kadrlarni almashtirish(ishdan bo‘shatish);
  
• 
  kadrlar zahirasini shakllantirish va ularni rag‘batlantirish;
  
• 
  innovasion sohada kadrlarni shakllantirishda kuyidagilarga e’tibor berish zarur.
  

Korxonalarni rivojlantirish strategiyasi:

• 
  kadrlarni rivojlantirishga ehtiyoj (talab va amaldagi kompetensiyaning mos kelmasligi);
  
• 
  kadrlarni rivojlantirish istiqbollari (kompetensiyasi);
  
• 
  kadrlarni boshqarish strategiyasi;
  
• 
  kadrlar zahirasini boshqarish.
  

Innovasiyada kadrlarni shakllantirish strategiyasi:

• 
  kadrlar strategiyasi;
  
• 
  ochiq (korxona innovasion tarkibni tashqi manbalardan to‘ldiriladi);
  
• 
  yopiq (korxona innovasion tarkibini ichki manbalardan to‘ldirishga qaratiladi);
  
• 
  rejalashtirish;
  
• 
  korxona tuzilmasi;
  
• 
  shtat jadvali;
  
• 
  zahira.
  

Innovasion sohada kadrlarni shakllantirishga segmentlarning ta’siri.
Dastlabki tavsifi:

• 
  Yoshi
  
• 
  Jinsi
  
• 
  Millati
  
• 
  Jismoniy imkoniyati
  
• 
  Hulqiyoki o‘zini tutishi Muhimlik tavsifi:
  
• 
  Ma’lumoti
  
• 
  Etiqodi
  
• 
  Aqliy qobiliyati
  
• 
  Yashash joyi
  
• 
  Daromadi
  
• 
  Ish tajribasi
  
• 
  Xarakteri
  
• 
  Oilaviyligi