6-Mavzu mttda nutqni rivojlantirishda,,Ilk qadam’’davlat o’quv dasturining ilmiy asoslari,tuzilishi

Tayanch bilimlarni faollashtirish. .
Uy vazifasini taqdim etadilar.
2-bosqich.	1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarga test savolliklari beriladi.	Savollariga javob beradilar.
Asosiy	Yаngi mavzu maqsad va vazifasini belgilaydi.	Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar.
(65 daq)	2.Yangi mavzuni maqsad va natijalari, rejalari o’quvchilarga tanishtiriladi.	Diqqat qiladilar
	3. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar.	Savollarga javob beradilar
		Tinglaydilar
	Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish.	Savollarga javob beradilar
	5.Tinglovchilarga savollar bilan murojat etadi blits so’rov usulidan foydalanib ,o’quvchilar baholanadi.	Yozib oladilar.
	Yangi mavzu bayoni.	Diqqat qiladilar
	6.Nazariy mashgulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi.	Topshiriqni bajaradilar.
	7. Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharxlash bilan mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi .	Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadi
		Har bir guruh o’z topshiriqlari bo’yicha faoliyat boshlaydi.
	Yangi mavzuni mustahkamlash.	Guruh sardorlari o’z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Savollarga javob beradilar
	8.Mustahkamlash uchun savollar beradi. 1-ilova	Guruh ish natijalarini o’zaro baholaydi.
	9. O’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi va ishlash qoidalari tushuntiriladi.	Diqqat qiladilar
	10.Guruhlarga alohida topshiriq beriladi. 2-ilova. O’quvchilarni baholash mezoni bilan tanishtiradi.
	11. Guruh a’zolariga diqqat bilan eshitishlarini va savollar berishlarini aytadi.
	12. Guruhlar o’zaro bir-birlarini baholashlarini o’tkazadi.
	Kutilayotgan natijani eslatadi va natijaga erishganliklarini aniqlaydi. Хulosalaydi.
3-bosqich .	Mashg‘ulot yakuni: Guruhlarning faoliyati umumlashtiriladi.Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilarni baholaydi. Darsga yakun yasaydi.	O’quvchilar baholari bilan tanishadilar.
Yakuniy	Uyga vazifa berish.	Topshiriqni yozib oladilar.
(10 daq.)	3-ilova.Kelgusi mashg’ulotga vazifa va uni bajarish.
9-Mavzu :Maktabgacha o’rta guruh yoshdagi bolalar nutqini o’stirish vazifalari.
Reja:
1. О ‘rta yoshdagi bolalar nutqini о ‘stirish vazifalari
2. О ‘rta yoshdagi bolalar nutqini о ‘stirishning metodik masalalari.
3. Mashg ‘ulotlaming tarbiyaviy va emotsional xususiyati.
Tayanch tushunchalar: sonor tovushlar tempi, ovoz kuchi, intonatsion ifoda, fonematik eshitish, tovush madaniyati, niartikulatsiya apparati, zamon.
0 ‘rta yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vazifalari. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishda tevarak-atrof bilan tanishtirish va nutqni rivojlantirish bo‘yicha olib boriladigan ishlar katta o‘rin egallaydi. Bu ishlar faqat mashg' ulotlardagina amalga oshirilmasdan, balki bolalaming kundalik hayotida ham, mehnat faoliyatida va o‘yin faoliyatida amalga oshiriladi ■ > bolaning o‘z qarindoshlari, qo‘shni tengdoshlari shaxsiga va faoliyatiga qiziqishini qo‘llab-quwatlash, birgalikdagi o‘yinlarda ularning dialogik nutqini yo‘lga qo‘yishga ko‘maklashish; > turli muloqot vositalari, ya’ni so‘z, yuz ifodasi (imo-ishora) dan muayyan vaziyatni hisobga olgan holda tabaqalashtirilgan holda foydalanishni o‘rgatish; > bolalaming ertak va kichik hikoyalami so‘zlab berishga qiziqishini qo‘llab-quvvatlash; > bolani «tovush», «so‘z», «gap» atamalari bilan tanishtirish kabilardan iborat. 0 ‘rta guruhda bolaning narsa (buyumlar) to‘g‘risidagi bilimlarini chuqurlashtirish bo‘yicha mukammal ish olib borish ko‘zda tutilgan. Bu guruh bolalarining faol lug‘ati narsalaming nomlarini, qismlarini, ularning sifatlarini va xususiyatlarini (rangi, shakli, uzunligi, tashqi ko‘rinishi va boshqalar) hamda fazo va vaqtni bildiruvchi so‘zlar hisobiga boyib boradi. Bolalaming o‘z nutqlarida umumlashtiruvchi so‘zlami, ya’ni kiyim-kechak, oyoq kiyim, mebel, idish-tovoqlar, sabzavotlar, meva90 lar, gullar, qushlar, hayvonlar va hokazolami ishlatishga o‘rgatiladi; tanish buyumlami guruhlashga va ularni tasniflashga (idish tovoqlar, choy idishlar, ovqat suzadigan idishlar, oshxonada ishlatiladigan idishlar, oyoq kiyimlar, qishki va yozgi kiyimlar) o‘rgatiladi. 4-5 yoshli bolalar jamiyat hayotining ayrim hodisalari bilan tanishtiriladi, kishilar mehnati, ulaming kasblari, mehnat qurollari hamda ulaming o‘ziga xos xususiyatlari bilan tanishtirilib boriladi va buning natijasida ulaming lug‘atlariga mehnat faoliyatining xususiyatlarini, ishchilar (mehnatkashlar) o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarini bildimvchi so‘zlar kiritib boriladi. 0 ‘rta guruhda ona shahriga, qishlog'iga bo‘lgan qiziqish va muhabbatni tarbiyalash davom ettiriladi. Ulaming nutqida jamoat binolarining ncmlarini bildiruvchi so‘zlar faollashtirib boriladi: pochta, maktab, do‘kon, kinoteatr va hokazolar, faollashtirib boriladi hamda shahar va qishloqlami, obodonlashtirish bo‘yicha olib boriladigan mehnat faoliyatlarini bildimvchi so'zlar hisobiga (yangi ko‘prik qurishyapti, siiahar bog‘i tashkil qilindi) lug‘atlari boyitib boriladi. Bola tilining lug‘at tarkibini egallash bilan birga uning grammatik qurilishini ham egallay boshlaydi. 0 ‘rta guruh yoshdagi bola nutqi uchun quyidagi xususiyatlar xosdir: Bola besh yoshga yetganda uning faol lug‘ati boyib, munosabat doirasi kengayib, oddiy yoyiq gaplardan foydalana boshlaydi. So‘z turkumlaridan otrn tez o‘zlashtiradi, vaqt, son shaxs kabi kategoriyalardan foydalanadi, sodda va murakkab jumlalar tuzadi. To'rt yoshli bolalar o‘z nutqlarida bog‘lovchilami ishlata boshlaydilar, otlami ko‘plik, birlik, bo‘lishli, bo‘lishsiz shakllarda va turli kelishiklarda to‘g‘ri ishlata oladigan bo‘ladilar. Otlardan so‘ng so‘z turkumlaridan fe’llami va sifatlami o‘zlashtira boshlaydilar. Lekin yangi o‘zlashtirilgan so‘zlami hamma vaqt ham yangi grammatik shaklda eslab qola olmaydi, yoyiq gapdan foydalangan vaqtda uning mazmuni va shaklini tekshirib ulgira olmaydi. Fe’llaming zamonga qarab o‘zgarishini (hozirgi, o‘tgan va kelasi zamon) tezda to‘g‘ri o‘zlashtirib ololmaydilar, nutqlarida fe’llaming zamon qo‘shimchalarini almashtirib yuboradilar. Ayrim bolalar nutqida gaplaridagi so‘zlar bir-biriga to‘g‘ri bog'lanmaydi, ayrim so‘z turkumlarini tushirib qoldiradilar. 91 To‘rt yoshli bolalami so‘zlashuv (dialog) nutqiga o‘rgatishda bolalarga berilgan savollarga bitta-bittadan javob berishga, jamoa bo‘lib so‘zlashishga, suhbatda qatnashishga, o‘rtog‘ining javobini qunt bilan tinglashga va savollar berishga o‘rgatiladi. 0 ‘rta guruhda bog‘lanishli nutqni rivojlantirishda yangi vazifa, ya’ni hikoya qilishga о‘rgatish kiritiladi. 4—5 yoshli bolalami buyumlami tasvirlashga (o'yinchoqlami, o‘simliklami, kiyimlami), ulaming o‘ziga xos belgilarini aytishga, bolalarga tanish bo‘lgan qisqa ertaklami (masalan: «Echki bolalari bilan»), mashg'ulotlarda birinchi martda o‘qib berilgan uncha katta bo‘lmagan hikoyalami qayta hikoya qilishga o‘rgatiladi. 4-5 yoshli bolalar nutqning tovush tomoni ayrim xususiyatlari bilan ajralib turadi: birinchi xususiyati shundan iboratki, ular boshqa kishilar nutqidagi tovushlami tez idrok etadilar, ikkinchi xususiyati esa tovush talaffuzidagi kamchiliklami sezish qobiliyati yetarli rivojlanmagan bo‘ladi va uchinchi xususiyati hali bolalarda artikulatsiya apparati yetarli darajada rivoj'anmagan bo‘ladi. Bu yoshdagi bolalarda nutq, tovush madaniyatini tarbiyalash asosan fonematik eshitishni va ona tilidagi hamma tovushlami to‘g‘ri talaffuz etishni shakllantirishga qaratilgandir. Nutqning mazmundorligi,' intonatsion ifodaliligi, ovoz kuchi, tempi, so‘zlarda urg‘ulami to‘g‘ri ishlatish, gapirganda to‘g‘ri nafas olish, va chiqarishni ham tarbiyalash zarur. Ayniqsa, hushtakli (s-z), shovqinli (sh, j, ch) va sonor tovushlami (1, r) to‘g‘ri talaffuz etilishiga alohida ahamiyat berish kerak. 0 ‘rta guruhda bolalaming badiiy adabiyotga bo‘lgan qiziqishi rivojlantirib boriladi. Ularga kitob o‘qib beriladi, hikoy qilinadi, kitobdagi rasmlami ko‘rib chiqish, uni to‘g‘ri idrok qilish o‘rgatiladi. Tarbiyachi bolalarga asar mazmunini tushunib olishiga, qahramonlaming xatti-harakatlarini baholay olishga yordam beradi, badiiy so‘z jozibasini his eta olish qobiliyatini tarbiyalaydi. Bolalami qisqa she’rlami badiiy aytishga va xotirada saqlab qolishga (yod olishga) o‘rgatadi. 2. 0 ‘rta yoshdagi bolalar nutgini o‘stirishning metodik masalalari. Ilk turdagi nutqiy rivojlanishda 4-5 yoshdan maxsus tayyorgarliksiz hikoya qilib berish boshlanadi. Bolalar sehrli ertaklar 92 va bo‘lgan voqealarni bir-biriga so‘zlab beradilar, o‘yinch