6 Mavzu: Qishloq xo’jaligida mehnat jarayonlarini boshqarish Reja

С 
Г) 
_ 
т
. 
ин
бав 
j j
ич
 . 
ас 
bu yerda Rbav - bevosita ishbay narx (so’m, tiyin); St.in - ishbay tizim bo’yicha haq to’lanadigan 

---

xodimning kundalik tarif stavkasi (so’m, tiyin); Nich.as - asosiy xodimning smenadagi ishlab chiqarish 
normasi.
Mehnatga haq to’lashning ishbay-ortib boruvchi tizimi shu bilan ajralib turadiki, me’yorlarni 
bajarishning oldindan belgilangan darajasidan boshlab bajarilgan operasiyalar, detallar yoki buyumlar 
uchun ishbay narx muayyan darajada ko’paytiriladi. Shunday qilib, ishbay narxlar me’yorlarni 
bajarishning erishilgan darajasiga qarab tabaqalashtiriladi. ayni bir xizmat, operasiya, detal va 
hokazolarga turlicha haq to’lanadi va me’yorlarning bajarilishi qanchalik yuqori bo’lsa, bajarilgan 
ishning har bir birligi uchun to’lanadigan narx ham shunchalik yuqori bo’ladi.
Mehnatga haq to’lashning ishbay-ortib boruvchi tizimining o’ziga xos elementlari me’yorlarni 
bajarishning boshlang’ich darajasi hisoblanadi. Ishbay narxni ko’paytirish va ortib boruvchi qo’shimcha 
haqlar shkalasi ana shundan boshlanadi, bu shkala ishbay narxning ko’payish miqdorini ko’rsatadi. 
Bunda me’yorlarning bajarilishi boshlang’ich bazadan yuqoriroq darajada bo’ladi.
Ishbay-ortib boruvchi haq to’lash tizimida ish haqining umumiy miqdori quyidagi formula bo’yicha 
hisoblab chiqiladi:
Ior=R(ni-Kul+l
2
-KU
2
+... -fnrKu), bunda Ior - mehnatga ishbay-
ortib boruvchi haq to’lashda ish haqining miqdori; R - belgilangan boshlang’ich baza doirasida har bir 
mahsulot birligi uchun narx; 1,2,...l - ortib boruvchi shkala pog’onalari miqdori; Ku - boshlang’ich 
bazani oshirib bajarish haqiqiy foiziga muvofiq ortib boruvchi qo’shimcha haqlar shkalasi bo’yicha 
qabul qilingan narxlarning ko’payish koeffisiyenti.
Mehnatga haq to’lashning ishbay-kamayib boruvchi tizimi shu bilan ajralib turadiki, me’yorlarni 
oshirib bajarishning ayrim muayyan darajasidan boshlab ishbay haq narxining kamayishi sodir bo’ladi. 
Mazkur tizim o’ziga xos tarzda ishbay-ortib boruvchi tizimning qarama-qarshi tomoni hisoblanadi. 
Uning mohiyati shundan iboratki, me’yorlarning oshirib bajarilishi qanchalik yuqori bo’lsa, me’yordan 
tashqari ishlab chiqarilgan har bir mahsulot birligining narxi shunchalik kamroq bo’ladi. Ishbay-kamayib 
boruvchi haq to’lash tizimi me’yorlarni bajarishning boshlang’ich dajarasini belgilashni nazarda tutadi, 
ana shu dajaradan boshlab narxning pasayishi boshlanadi. Shu bilan birga boshlang’ich bazani 
belgilashga qo’yiladigan talablar ham ishbay-ortib boruvchi tizimdagi kabidir.
Haq to’lashning ishbay-kamayib boruvchi tizimi bo’yicha ish haqining umumiy miqdori quyidagi 
formula bo’yicha hisoblab chiqiladi:
n n
2
 n, 
4
И = R( ----- \ +... + )