6-Mavzu. Sotsiologiyada sotsial stratifikatsiya va sotsial mobillik Reja

Stratifikatsiya turlari. 
Pitirim Sorokin “Sotsial stratifikatsi nazariyasi” asarida stratifikatsion tizimning tarixiy rvojlanishga
ko‘rsa ketma-ket paydo bo‘lgan to‘rtta tipini ajratib ko‘rsatgan. Ular stratifikatsion rvojlanishning bosqichlari
sanaladi.
- Quldorlik tizimi
- Kasta tizimi
- Soslovie tizimi (tabaqalar)
- Sinflar tizimi
Shunga ko‘ra, quldorlik – kishilarni qaram qilishning iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy shaklidir. Kastalar
(guruh, toifa, tabaqa) – odam tug‘ilganidan boshlab a'zo bo‘lib qoladigan ijtimoiy guruhlar (stratalar)dir.
Tabaqalar – taomillar yoki huquq, qonunlari bilan mustahkamlangan nasldan-naslga o‘tuvchi huquqlar va
burchlarga ega bo‘lgan ijtimoiy guruhlar. Sinflar – sinflar paydo bo‘lishi XVIII-X1X asr bilan bog‘liq. AQSh
- o‘rta sinflar jamiyati. AQShda 4 ta asosiy sinflar bor: oliy; o‘rta; ishchi; quyi sinflar.
Ko‘plab sotsiologlar jamiyatda kishilarning sotsial mavqyeini, tabaqa va qatlamlarini aniqlashda
stratifikatsiyalashning sotsial 7-xil vertikal tabaqalanish holatidan foydalanib o‘rganishga harakat qilingan.
Ushbu stratifikatsiya tiplari alohida bir-biridan ajralgan holda emas, balki bir-birini to‘ldirish va o‘zaro
bog‘lanib, mutanosiblashib ketishi bilan turmushda, sotsial-jamiyatda namoyon bo‘ladi. Ushbu uslub bevosita
G‘arbda va Rossiyada qo‘llaniladi va sotsial stratifikatsion tizimni aniqlashda keng foydalanishga harakat
qiladilar va harakat qilmoqdalar. Ular quyidagilardan iborat:
- professional, ma'muriy-yuqori sinf qatlami (yuqori tabaqa vakillari);
- o‘rta darajadagi texnik mutaxassislar;
- kommersiyaviy sinf tabaqalari (savdo karchalonlari);
- mayda burjuaziya sinfi (o‘rta mulkdorlar tabaqasi);
- rahbarlik funksiyalarini bajaruvchi texniklar, ishchilar (rabochiylar) – ya'ni vositachi rahbarlar – o‘rta
toifadagi rahbar xodimlar;
- malakali ishchilar, ya'ni haqiqiy moddiy boylik yaratuvchi malakali mutaxassis mehnatkashlar;
- malakasiz, mutaxassis yoki mutaxassis bo‘lmagan ishchilar,mehnatkashlardir.
Yuqorida keltirilgan aniq darajada aholining sotsial startifikatsiya turi – qatlamini aniqlanishiga imkon
beradi. Ammo ushbu yuqorida nomlari keltirilgan aholi qatlami ham aniq chegaraga ega bo‘lmasdan, ular ham
o‘zlarining jamiyatdagi sotsial mavqyei, iqtisodiy, siyosiy o‘rni va rolini aniqlashda qiyinchiliklarni yuzaga
keltiradi, ya'ni ularning – professiyasi malakaliligi; moddiy daromadi; ma'lumotliligi, turar joy-yashashi,
turmush tarzi bilan farq qilganligi sababli mavqyei, o‘rni, roli o‘zgarib turadi va shakli, guruhi aniqlashda
noaniqlikni vujudga keltiradi.