Bu esa Yeming shaklini geoid (Yerga xos bo‘lgan shakl) deb qabul qilishga sabab bo‘ldi. Geoid yuzasi sferoid yuzasi-2 Astrolyabiya - (lotincha - astrolibium) astronomik asbobdan Osiyoda 160 m, Shimoliy Amerikada 57 m, Yevropa va Afrikada 136 m balandda bo‘lsa, aksincha, okeanlardan pastda bo‘ladi. Masalan, Tinch okeanda geoid sathi sferoid sathidan 120 m pastdadir.Sun’iy yo‘ldoshlaming uchirilishi yordamida so‘nggi yillarda Yerning aniqroq shakli ma’lum bo‘ldi. Sun’iy yo‘ldoshlar bergan ma’lumotlarga ko‘ra, Yeming qutblari bir xil sathda joylashmasdan Shimoliy qutb Janubiy qutbga nisbatan 30m balanddadir. Yeming bunday shaklda bo‘lishligini kardioid yoki kardioidal ellipsoid deb qabul qilindi. - Bu esa Yeming shaklini geoid (Yerga xos bo‘lgan shakl) deb qabul qilishga sabab bo‘ldi. Geoid yuzasi sferoid yuzasi-2 Astrolyabiya - (lotincha - astrolibium) astronomik asbobdan Osiyoda 160 m, Shimoliy Amerikada 57 m, Yevropa va Afrikada 136 m balandda bo‘lsa, aksincha, okeanlardan pastda bo‘ladi. Masalan, Tinch okeanda geoid sathi sferoid sathidan 120 m pastdadir.Sun’iy yo‘ldoshlaming uchirilishi yordamida so‘nggi yillarda Yerning aniqroq shakli ma’lum bo‘ldi. Sun’iy yo‘ldoshlar bergan ma’lumotlarga ko‘ra, Yeming qutblari bir xil sathda joylashmasdan Shimoliy qutb Janubiy qutbga nisbatan 30m balanddadir. Yeming bunday shaklda bo‘lishligini kardioid yoki kardioidal ellipsoid deb qabul qilindi.
- Yeming sharsimonligi uning yuzasida sodir bo‘ladigan tabiiy jarayonlar uchun juda muhim ahamiyatga ega.Yer shaklining sharsimonligi oqibatida Quyosh uning hamma qismini bir xil isitmaydi va yoritmaydi. Chunki Quyosh nuri ekvatorga tik tushib ko‘proq isitsa, qutblar tomon numing tushish burchagi kichiklashib, isitishi kamayib boradi. Bu esa Yer yuzida issiqlik balansiga ta’sir etib, iqlimni ekvatordan qutblar tomon o‘zgarib, sovib borishiga sabab boiadi. Yer sharsimonligi tufayli uning Quyosh nuri bilan yoritilgan va qorong‘u (kecha va kunduz) qismlari vujudga kelgan.Yeming sharsimonligi va aylanishi tufayli Quyosh nuri uning hamma joyiga bir xil tushmasligi hamda isitmasligi oqibatida geografik qobiqda tabiat komponentlarining zonallik hodisasi vujudga kelgan. Yer sharsimonligi tufayli gravitatsion energiya quvvati (dunyo tortilish kuchi) uning hamma qismida bir xil emas. Agar markazdan qochish qutblarda 0 bo‘Isa, ekvatorda u maksimumga yetadi, aksincha og‘irlik kuchi ekvatordan qutblar tomon ortib, qutblarda maksimumga yetadi. Demak, markazdan qochish kuchi bilan tortish kuchining super holati og‘irlik kuchini vujudga keltiradi. Og‘irlik kuchining Yeming turli qismlarida har xil bo‘lishi esa yer sharida sodir bo‘ladigan barcha tabiiy hodisa va jarayonlar uchunjnuhim ahamiyatga ega. Yeming tortish kuchi tufayli uning havo va suv qatlami mavjud bo‘lib, u navbatida geografik qobiqda modda va energiya almashinuvini vujudga keltiradi. Yer sferoiddan farq qilib geoid shakldaligi, yuzasining materik va okeanlardan, tog‘ va tekisliklardan iboratligi geografik qobiqdagi zonallikning ba’zan buzilishiga sabab bo‘luvchi muhim omillardan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
