61. O’zbekiston respublikasining banklar va banklar faoliyati to’g’risidagi qonuni va uning mazmuni

71. Kreditning zarurligi, mohiyati va funktsiyalari
Кредит-қийматнинг ҳаракати бўлиб пул ва тавар кўринишидаги маблаг`ларни қайтариб беришлилик, муддатлилик ва фоиз тўлашлилик асосида бериш натижасида юзага келади.
Кредит орқали жамиятимизда қуйидаги ижобий натижаларга эришиш мумкин:
биринчидан, фондлар айланиши жараёнида четга чиқиб, бўш қолган маблағларнинг ҳаракатсиз туриб қолишининг олди олинади;
иккинчидан, такрор ишлаб чиқаришни кенг доирада узлуксиз давом эттиришга имконият яратилади.
Кредитнинг вужудга келиши реалликка айланиши учун муайян шароитлар бўлиши зарур. Шу масала бўйича баъзи иқтисодий адабиётларда келтирилган фикрларни таҳлил қилиб, иқтисодчилар томонидан кредит юзага келишининг қуйидаги шартларига кўпроқ эътибор берилганини кўрсатиб ўтиш мумкин. Кредит муносабати бўлиши учун:
биринчидан, кредит муносабати иштирокчилари – қарз берувчи ва қарз олувчи – ҳуқуқий жиҳатдан мустақил субъект бўлиши керак. Мустақил субъект сифатида ҳар иккала томон бирбири билан ўзаро алоқалардан келиб чиқувчи мажбуриятларни бажаришини моддий жиҳатдан кафолатлай олиши керак. Мажбуриятларни бажара олиш қобилиятини ҳисобга олган ҳолда мустақил ҳуқуқий субъект сифатида томонлар иқтисодий муносабатга киришишлари керак.
иккинчидан, қарз берувчи ва қарз олувчи манфаатлари бирбирига мос тушган тақдирдагина кредит заруриятга айланади. Бу манфаатлар, авваламбор, объектив жараёнлар, ўзаро манфаатларни тақозо этувчи аниқ вазият билан боғлиқ.
72. Pul nazariyalari to’g’risida umumiy tushuncha
Pul nazariyalari - pul tabiati va pulning ishlab chiqarishni shakllantirishga
ta’siri haqidagi nazariyalardir. Bu nazariyalar kapitalistik ishlab chiqarish usuligacha
bo’lgan davrda vujudga keldi. Kapitalistik ishlab chiqarish usuli davrida, pul-tovar
munosabatlari xo’jalik sohasining hamma tarmoqlarini qamrab olgan davrdagina pul
nazariyasi keng tarqaldi.
Pul va uning sotib olish quvvati orasidagi munosobat pul nazariyalarining
markaziy masalalaridan biri bo’lib kelgan. Xullas, iqtisodchilarning pulning
mohiyati, uning funktsiyalari va pul muomalasiga bo’lgan qarashlari pul
nazariyalarini keltirib chiqardi.
Ilk tarihiy pul nazariyalari sifatida nominallik va metallik nazariyalarini
keltirishi mumkin. Kapitalizm taraqqiyoti bilan birga bu nazariyalar ham o’zgarib
yangi, miqdoriy nazariyaning paydo bo’lishiga asos bo’ldi.
Yoozirgi kunda monetarizm va iqtisodni pul-kredit munosobatlari orqali
tartiblashtirish nazariyalari ham mavjud. Ammo eng asosiy pul nazariyalari sifatida
metall, nominal va miqdoriy pul nazariyalari tadqiqot qilib kelinmoqda.
Pul nazariyalarining kelib chiqishiga asosiy sabab ishlab chiqarishning taraqqiy
etishi va pul muomalasining taraqqiyotdan ma’lum darajada oqsashini oldini olish va
uni rivojlantirish masalasi hisoblanadi.