7- amaliy ish Mavzu: Openssl kutubxonasidan foydalangan holda maʼlumotlarni gibrid shifrlash usulida shifrlash

H=7=00111 K=10=01010 
N=13=01101 
X 
y 
xor 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
1 
0 
1 
1 
1 
0 
1 
0 
1 

---

shifrlash uchun quyidagi qadamlarni bajarish lozim. 
1-qadam. p=3 va q=11 tanlab olinadi. 
2-qadam. 
33
11
3



n
hisoblanadi. 
3-qadam. Eyler funksiyasi aniqlanadi. 
20
)
1
11
(
*
)
1
3
(
)
,
(




q
p
f
4-qadam. O’zaro tub son sifatida d=3 soni tanlab olinadi. 
5-qadam.
1
)
20
(mod
)
3
(



e
shartini qanoatlantiruvchi e soni tanlanadi. 
Aytaylik, e=7. 
6-qadam. Dastlabki so’zning alfavitdagi xarflar tartib raqami ketma-ketligiga 
mos son ekvivalenti aniqlanadi. A xarfiga -1, G xarfiga-4, Z xarfiga -9. O’zbek 
alfavitida 36ta xarf ishlatilishi sababli ikkilik kodda ifodalash uchun 6 ta ikkili xona 
kerak bo’ladi. Dastlabki axborot ikkilik kodda quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
000100 000001 001001. 
Blok 
uzunligi 
L
butun 
sonlar 
ichidan 
)
1
33
(
log
2


L
shartini 
qanoatlantiruvchi minimal son sifatida aniqlanadi. 
n
=33 bo’lganligi sababli
L
=6. 
Demak, dastlabki matn


9
,
1
,
4
)
(i
X
ketma-ketlik ko’rinishida ifodalanadi.
7-qadam.
)
(i
X
ketma-ketligi ochiq kalit {7,33} yordamida shifrlanadi: 
Y(1)=(4
7
)(mod 33)=16384(mod 33)=16 
Y(2)=(1
7
)(mod 33)=1(mod 33)=1 
Y(1)=(9
7
)(mod 33)=4782969(mod 33)=15 
Shifrlangan so’z Y(i)=<16,1,15> 
Shifrlangan so’zni rasshifrovka qilish maxfiy kalit {3,33} yordamida 
bajariladi.: 
Y(1)=(16
3
)(mod 33)=4096(mod 33)=4 
Y(1)=(1
3
)(mod 33)=1(mod 33)=1 
Y(1)=(15
3
)(mod 33)=3375(mod 33)=9 
Dastlabki son ketma-ketligi rasshifrovka qilingan X(i)=<4,1,9> ko’rinishida 
dastlabki matn  bilan almashtiriladi. 
Yuqorida ko’rilgan shifrlash metodlarining kripto turg’unligi kalit uzunligiga 

---

bog’liq bo’lib, bu uzunlik zamonaviy sistemalar uchun, yaqqol, 128 bitdan katta 
bo’lishi shart. 
Ayrim muhim qo’llanishlarda nafaqat kalit, balki shifrlash algoritmi ham 
maxfiy bo’ladi. Shifrlarning kriptoturg’unligini oshirish uchun bir necha kalit 
ishlatilishi mumkin. Birinchi kalit yordamida shifrlangan axborot ikkinchi kalit 
yordamida deshifrlanadi va hakozo. 
Shifrlashning o’zgaruvchan algoritmlarini qo’llash tavsiya qilinadi. Bunda 
shifrlash kaliti shifrlashning muayyan algoritmini tanlash uchun ham ishlatiladi.
Ochiq kalitlardan foydalanuvchi shifrlash metodlarining afzalligi, avvalo, 
maxfiy kalitlarni tarqatish zaruriyatining yo’qligidir. Katta masofalarda tarqalgan 
kompyuter sistemalari uchun maxfiy kalitlarni tarqatish yetarlicha murakkab masala 
hisoblanadi. Ochiq kalitli sistemalarning ommalashuviga maxfiy kalitlarning faqat 
ularni to’liq saralash orqali olinishidan boshqa yo’l bilan olib bo’lmasligi isbotining 
yo’qligi to’sqinlik qiladi. 
Ushbu imkoniyatdan foydalanib gibrid shifrlash tizimlarini yaratish va u 
orqali shifrlash kalitini xavfsiz uzatish muammosidan xoli tizim yaratish mumkin. 
Quyida tanlangan simmetrik va assimmetrik algoritmlardan foydalanib gibrid 
shifrlash tizimi ishlab chiqildi. Tizimning umumiy sxeamasi quyidagi ko’rinishda 
bo’ladi (7.2- rasm): 
7.2- rasm. Gibrid shifrlash tizimining umumiy sxemasi 

---

 
7.3- rasm. Yopiq kalit generatsiyasi 
7.4- rasm. Yopiq kalit yozilgan fayl 
7.5- rasm. RSA yopiq kaliti yordamida ochiq kalit hosil qilish 
7.6- rasm. RSA yopiq kaliti yordamida hosil qilingan ochiq kalit 
7.7- rasm. 32 ta belgidan iborat bo’lgan tasodifiy qiymat hosil qilish 

---

7.8- rasm. 32 ta belgidan iborat bo’lgan tasodifiy qiymat fayli 
7.8- rasm. RSA ochiq kalitini shifrlash 
7.9- rasm. Shifrlangan RSA ochiq kaliti
 
7.10- rasm. Ochiq matn faylilini hosil qilish
7.11- rasm. Ochiq matn faylilini shifrlash

---

7.12- rasm. Shifr matn ko’rinishi
7.13- rasm. Yopiq kalitni o’chirish 
7.14- rasm. Shifrlangan kalitni deshifrlash 
7.15- rasm. Shifr matnni deshifr qilish 

---

7.16- rasm. Faylni deshifrlash
7.17- rasm. Dastlabki ochiq matn 
Topshiriq 
OpenSSL kutubxonasidan foydalangan holda maʼlumotlarni gibrid shifrlash 
usulida har bir talaba o’z ism familyasidan foydalangan holda shifrlash amalga 
oshirilsin. 
Nazorat savollari 
1. Gibrid shifrlash tizimini qurish qanday amalga oshiriladi. 
2. Shifrlarning kriptoturg’unligini oshirish uchun necha kalit ishlatilishi 
mumkin.
3. Nima sababdan Shifrlashning o’zgaruvchan algoritmlarini qo’llash tavsiya 
qilinadi.