7 – mavzu: sabzavot, poliz va kartoshka ekinlari zararkunandalarining biologiyasi

Kolorado

qo‘ng‘izi - Leptinotarsa decemlineata Say. Qo’ngizlar - Coleoptera turkumiga,

barg kemiruvchilar Chrysomelidae oilasiga mansub.

Tarqalishi. Osiyoda Turkiyada; Amerika qit’asida AQSH, Kanada, Meksika va Gvatemalada;

Yevropaning barcha mamlakatlarida hamda O’rta Osiyoda tarqalgan.

Bu zararkunanda birinchi bor

AQSH ning Kolorado shtatida 1859 yili anidlangan. Yevropaga

Kolorado

qo‘ng‘izi bir necha bor kartoshka madsuloti bilan uttan, ammo birinchi jadon

urushining oxirlaridagina Fransiyaning Bordo tumani atrofida mustaxkam

o’rnashib olishga

muvaffaq

bo‘lgan. Bu yerdan boshlab xar yili 150-400 km ga Yevropa mamlakatlari sari siljib,

keng yoyilib ketgan. Ukrainada Kolorado

qo’ng’izining uyasi birinchi bor 1949 yili Lvov

viloyatida aniqlangan. Garchi karantin xizmati tomonidan o’z vaqtida amalga oshirilgan tadbirlar

natijasida zararkunandaning Rossiya

bo’ylab tezda keng tarqalishiga

yo‘l

qo’yilmagan

bo’lsada, keyinchalik bu hasharot

tarqalgan chegara ancha kengayib, U ral tog‘laridan xam

o’tib ketgan (Lebedev, Smetnik, 1983). O‘zbekistonda Kolorado qo’ng’izi birinchi bor 1974 yili

Toshkent viloyatining « Chorvoq» va «Bo’stonliq”

xo‘jaliklarida

aniqlangan. Bu yerga

zararkunanda Belorussiyadan keltirilgan kartoshka

urug’’i bilan olib kelingan edi.

Faqat

O’zdavkarantin xodimlarining tuman mutaxassislari bilan xamkorlikda o’z vaqtida amalga

oshirilgan

uyg‘unlashgan tadbirlarigina keyingina bu uyalarni bartaraf etishga imkon berdi.

Kolorado qo‘ng‘izi O’zbekiston sharoitida yana uyalar vujudga keltirishga muvaffaq bo’ladi.

---

Shunday uyalarga ilk bor Farg’ona viloyatining Sox tumani xo‘jaliklari; Toshkent viloyatida Zangiota, Qibray

va Toshkent tumanlaridagi ayrim xo‘jaliklarni kiritish mumkin. Shunday qilib, Kolorado qo‘ng‘izi mamlakatimizda

tashqi karantin ob’ektidan ichki karantin ob’ektiga aylandi.

Ta’rifi. Oval,

bo’rtgan tanaga ega

bo‘lgan

qo‘ng‘izining

uzunligi 9-12 mm keladi. Old yelkasi va ust

qanotlari sarg’ish yoki sarg’ish- qizil. Old yelkasida 12-14 ta qora dog’lari bor. o‘rtadagi dog’lari Yirik bo‘lib

«U» belgisini eslatadi. xar bir ustki qanotida 5 tadan qora chiziq xari mavjud, yaxshi uchadi.

Tuxumining

uzunligi 1,2-1,8 mm bo‘lib cho’ziq-oval, yaltiroq, oldin

sariq, so’ngra

tuk sariq tusda.

Lichinkasining uzunligi 15-16 mm,

bo’rtgan shaklda, tuk sariq- qizil. Tanasi- ning o‘rta qismi old tomonidan

keng, orqa qismi uchlilangan (60-rasm). Old yelkasida ko‘ndalangiga joylashgan qora dog’i bor, yonida esa ikki

qator segment nuqtalari mavjud. Tumbagi ochiq tipda, uzunligi 10-12 mm, rangi tuk yearivdan qizg’ishgacha.