7- tema: Kásiplik tarawdagi’ qarama-qarsılıqlardıń psixologiyalıq tiykarları

Shaxstıń ishki qarama-qarsılıqları. Bul kóbirek shólkem keńseleri xızmetkerleriniń júkletilgen wazıypalardı orınlaw processinde ushraydı. Wazıypanı sheshiwde kásiplik bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybediń jetiwmasligida hám ayrıqsha jaǵdaylarda kóbirek jumıs menen gúmira bolıwda kórinetuǵın boladı.
Gruppa ishindegi qarama-qarsılıqlar. Bul jámáát aǵzalarınıń máp hám qızıǵıwshılıqlarınıń uyqas kelmewi, wazıypalardıń teń bólistirilmegenligi hám óz-ara bir-birlerine húrmettiń joǵalıp ketiwi áqibetinde kórinetuǵın boladı. Aqıbette jámááttiń hár bir aǵzası basqaları menen shıǵıwa almasligi, mápler ortasında tosıqlar qoyıwında júz beredi.
Shaxslararo qarama-qarsılıqlar. Shólkem jámáátlerinde baslıq menen xızmetkerler, xızmetker menen xızmetker ortasındaǵı qarama-qarsılıqlı jaǵdaylardıń payda bolıwı áqibetinde konflikttiń payda bolıwı kózge taslanadı. Shaxslararo qarama-qarsılıqlar jumısshı ortalıqtıń jaqsı emesligi, basshınıń xızmetkerler menen insaniy kózqarasınan munasábet ornatpasligi, xızmetkerlerdiń individual qábileti hám pazıyletlerin inabatqa almasligi sebepli de júz beriwi gúzetiledi.
Eger shólkem keńseleri jámáátlerindegi qarama-qarsılıqlı jaǵdaylardı bir sistemaǵa salatuǵın bolsaq, tómendegi kórinisti aladı:



Jámáátlerindegi qarama-qarsılıqlardı saplastırıwda psixologiyalıq bilimlerdiń ornın kútá úlken bolıp tabıladı. Bul haqqındada keyingi paragrafda tolıq toqtalsak-de, biraq sol orında ayırım usınıslardı da keltirip ótemiz.
Gruppa ishindegi hám gruppalararo munasábetlerde qarama-qarsılıqlardı saplastırıw, turaqlı ortalıqtı jaratıw dawlardıń aldın alıwǵa alıp keledi. Onıń ushın jámáát basshıları tómendegi jaǵdaylardı inabatqa alıwları maqsetke muwapıq :
• xızmetkerlerdi tuwrı tańlaw hám jay-jayına qoyıw ;
• miynetti tuwrı shólkemlestiriw;
• basshı menen xızmetker ortasındaǵı munasábet qásiyetlerin parıqlay alıw ;
• jámááttiń hár bir aǵzasınıń minnet hám minnetlemelerin jaqsı biliwi;
• ishda qatań ıntızamdı jaratıw ;
• hár túrlı unamsız psixologiyalıq hádiyselerdiń tarqalıwina jol qoymaw (mısh-mısh gáp, ǵıybat, anonim jaǵdaylar ).
Hár qanday kásiplik iskerlik kúndelik mámile processinden ibarat.
Shólkem keńseleri xızmetkerleri ortasındaǵı munasábetler rásmiy-basqarıw qurılǵanlıǵı sebepli tartıslı jaǵdaylar ushın shárt-sharayattıń kórinetuǵın bolıwı ádewir qolaylı esaplanadı. Berilgen buyrıqtı orınlaw, basshı menen munasábette tartıslı jaǵdaylardıń aldın alıwǵa shay turıw, jazolashning quramalı kórinis alıwı xızmetkerlerde talay qıyınshılıqlar tuwdıradı. Eger shólkem keńselerinde iskerlik kórsetiwshi xızmetkerler ortasındaǵı munasábet basqarıw kórinis menen sheriklikte islew kórinisin alǵan sharayatlarda baslıq menen xızmetker ortasındaǵı munasábetlerde subordinatsiya saqlanǵan táǵdirde de óz-ara húrmet principine tiykarlansa maqsetke muwapıq boladı.
Basshı -xızmetker, xızmetker-basshı,xızmetker-xızmetker munasábetlerin tuwrı jolǵa qoyıw tartıslı jaǵdaylardıń aldın alıw hám saplastırıwdıń tiykarǵı shártlerinen biri esaplanadi. Bul bolsa munasábet qatnasıwshılarınan adamlar menen mámilege kirisiw mamanlıǵın talap etedi. Psixologiyada shaxslararo munasábet ornatıw texnologiyası jetkiliklishe islengen bolıp, buǵan baylanıslı xızmetkerler maǵlıwmatqa ıyelewleri kerek, Shet el psixologiyalıq tájiriybeler tartıslı jaǵdaylardı sheshiwde emotsional kórinistegi shártsharoitlarni jaratıw kerekligini uqtiradi.
Shólkem keńseleri jámáátinde basshınan shaxstıń individual qásiyetlerin parıqlay alıwı, olardıń keshinmalari hám qábiletlerin seziw uqıpına ıyelewi talap etiledi. Kópshilik qarama-qarsılıqlar basshınıń jámáát aǵzaları menen konfliktlesiwine sebep bolıp qalıp atır.
Mámilege kiriwimlilikni támiyinlewde, baylanıs ornatıwda tómendegi principlerdi basqıshpa-basqısh ámelge asırıw kerek.
1-basqısh - psixologiyalıq tosqınlıqlardı saplastırıw;
2-basqısh - uyqas keliwshi qızıǵıwshılıq hám máplerdi tabıw;
3-basqısh - mámile principlerin anıqlaw;
4-basqısh - mámile ushın qáwipli sapalardı ajrata alıw;
5-basqısh - mámilede sherigine iykemlesiw hám psixologiyalıq baylanıs ornatıw.
Principlerden paydalanıw basqıshlarına ámel qılıw hamsuhbatga tásir kórsetiwdiń hám dawlarǵa shárt-sharayat tuwdırmaslikning eń jaqsı quralına aylanadı.
Qarama-qarsılıqtıń tekǵana teoriyalıq táreplerin, sonıń menen birge, onıń ámeliy táreplerin da, sheshimin da biliw kerek. Bul huqıqtı qorǵaw keńseleri xızmetkerleri iskerligindegi oǵırı zárúr hám aktual mashqalam bolıp tabıladı, bul aktuallıq onı úyreniwimizge sebep boladı.
Qarama-qarsılıqtı sheshiw metodikası ámeliyatqa hesh qanday tásir etpesligi kerek. Ulıwma, jámáátte qarama-qarsılıq chiqmasligida baslıqtıń ornı kútá úlken bolıp tabıladı, baslıq asabiylashmasligi, basqasha etip aytqanda, qarama-qarsılıqtı sheshiwde sabırlı bolıwı kerek.
Qarama-qarsılıqtı sheshiwdiń unamlı (pedagogikalıq ) hám basqarıw (unamsız ) jollıq bar. Birinshisinde adamlardıń jaqsı islewleri ushın sharayat jaratılsa, ekinshisinde qarama-qarsılıqtı júzege alıp kelgen shaxslar jazolanadi. Pedagogikalıq -psixologiyalıq tásir etiwdiń tiykarǵı usıllarınan biri ishontirish usılı bolıp tabıladı. Bul usıl jámáát shaqırıq etkeninde qollanıladı.
Qarama-qarsılıqtıń barlıq túrleri jámáát iskerligine unamsız tásir kórsetedi, sebebi onıń sebeplerin anıqlaw, onı sheshiw jolların izlew, ayıpkerlerdi jazolash hámme-hámmesi waqıt talap etedi. Ulıwma alǵanda, basqarıw jazolash hesh ılajı bolmaǵan jaǵdaylarda qollanıwı kerek.
Qarama-qarsılıqtı sheshiwdiń tiykarǵı usıllarınan tısqarı, tómendegi qosımsha jollıq da ámeldegi:
1) qarama-qarsılıqtı ulıwma joq etiw (bosatish, bir isten ekinshi jumısqa alıp qoyıw);
2) qarama-qarsılıqlasqan táreplerden biri utadı, ekinshisi yutqazadi, utılǵan onı tán alıwı;
3) qarama-qarsılıqta eki tárepden biri ekinshisine jol beriwi;
4) qarama-qarsılıqtıń az-azdanlıq menen óz-ózinen joǵalıp ketiwi;
5) qarama-qarsılıqlasqan kisilerden biri ekinshisiniń talabın qandırıw;
6) qarama-qarsılıqtı keltirip shıǵarıwshı sebep hám sharayatlardıń aldın alıw;
7) táreplerdi isentiriw (bir-birine) jolı menen jarastirip qoyıw.
Qarama-qarsılıqtı sheshiw qıyın social psixologiyalıq mashqala bolıp, ol keltirip shıǵarǵan táreplerdiń ekewi de ózlerishe psixik tárepden haqdirlar.
Qarama-qarsılıqtıń aldın alıw hám sheshiwde tómendegilerdi usınıs qılıw múmkin:
- qarama-qarsılıqtı saplastırıwda aldın qarama-qarsılıqlardıń kelip shıǵıw sharayatların tuwrı bahalaw ;
- qarama-qarsılıqtıń kelip shıǵıwǵa shárt-sharayat jaratıp bermaslik;
- qarama-qarsılıqtıń ózegin anıqlaw, qarama-qarsılıqtıń eń joqarı noqatında jeke óz-ara kelisiwlerdi tabıw ;
- qarama-qarsılıqtıń subyektiv sebeplerin anıqlaw ;
- subyektlar tárepinen qarama-qarsılıqtıń baǵdarın anıqlaw.
- qarama-qarsılıq urıs qatnasıwshısılarınıń hámme pikirlerin esitiw, asıqpashosharlik menen juwmaq shıǵarıp qoymaw, tiykarǵı dıqqattı qarama-qarsılıq predmetine qaratıw ;
- qarama-qarsılıqtı sheshiwde eń maqul túsetuǵın jol izlew.
Joqarıda belgilengen pikirlerden kelip shıǵıp, qarama-qarsılıq boyınsha tómendegi juwmaqlarǵa keliw múmkin:
1) qarama-qarsılıq psixologiyalıq kózqarastan alıp qaraǵanda oǵada quramalı teoriyalıq hám ámeliy mashqala bolıp tabıladı;
2) qarama-qarsılıqtı social -psixologiyalıq kózqarastan ekige bólemiz: qarama-qarsılıq hám keri gúresler;
3) qarama-qarsılıq óziniń dúzilisi hám dinamikasına iye;
4) qarama-qarsılıqtı keltirip shıǵarıwshı obiektiv hám subyektiv sebepler ámeldegi;
5) qarama-qarsılıqtı sheshiwde tiykarınan pedagogikalıq hám basqarıw usıllar qollanıladı.