7-9-sinf algebra va geometriya misolida
Download 495.58 Kb.
|
Диссертация Алпомиш
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bilish faoliyatini rivojlantiruvchi masalalar
|
Nostandart masala deb- matematik xulosa, tasdiqlar, hukmlardagi biror parametrni yashirish asosida tuzilgan jumlaga aytiladi.
Odatda darsliklarda ko‘proq standart masalalar beriladi. Nostandart masalalar yechish esa matematik ilm va o‘quvchilar bilimlarini, ko‘nikmalarini, ijodiy tafakkurini, ijodiy qobiliyat va sifatlarini rivojlantiruvchi asosiy mexanizm hisoblanadi. Ko‘pgina masalalardan nostandart masalalarga o‘tish mumkin. Buning uchun berilganlar yetarli bo‘lishi bilan birga, masala mantiqiy ma’noga ega bo‘lishi kerak. Didaktik maqsadga ko‘ra masalalarni 3 ta turga bo‘lish mumkin.
Nostandart masalalar qanday yangi didaktik funksiyalarni bajaradi? 1) Biz bilish faoliyatini rivojlantiruvchi masalalarda masalaning sharti yoki berilganlarga ijodiy elementlarni qo‘shib, talab, xulosani o‘zgarishini ijodiy xarakterga aylantirdik.
Nostandart masalalar yechishda biz masalalar funksiyalarni rivojlantiruvchi deb hisobladik. Bir nechata kattaliklarningn qiymatlari orasida bog‘lanish mavjud bo‘lsa, ya’ni bir kattalik boshqa kattaliklarning berilishi bilan aniqlansa, bu kattalik shu kattaliklarning funksiyasi deb ataladi. Turmushda kattaliklar orasidagi bog‘lanish eksperiment orqali olingan sonli jadvallar bilan ifodalanadi. Funksiyalarni o‘rganish o‘quvchilar uchun yangi bo‘lgan aqliy jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lib, bunda aniq sonlardan ixtiyoriy son qiymatni erkin qabul qiladigan o‘zgaruvchi kattalikka o‘tishga to‘g‘ri keladi. Bunda hissiy qiyinchilik yuzaga keladi. Bu qo‘rquv hissi o‘quvchining algebraik yoki geometrik muammoning yechimini izlash vaqtida psixik faoliyatning aqliy harakatlariga ta’sirining sabablaridan biridir. Umuman masalani yechish-qo‘yilgan maqsad uchun bevosita ko‘proq yaroqli bo‘lgan turli qonunlarni yig‘ish va muvofiqlashtirishdan iboratdir. Buning uchun odatda bir necha funksiyalarni tenglashtirish yoki taqqoslashga to‘g‘ri keladi. Agar bu funksiyalar algebraik funksiyalar bo‘lsa, biz algebraik tenglama yoki tengsizliklarga ega bo‘lamiz. Tenglama va tengsizliklarni oddiy (elementar) o‘rganish ma’lum texnika bilan tanishishni nazarda tutadi, biroq bu texnika mantiqiy yaxlitlikdan ajralib qolmasligi lozim, chunki u ko‘p darajada so‘z borayotgan algebraik obyektlarni xossalarini o‘ylangan va asoslangan holda qo‘llashdan iboratdir. Bu esa diqqat bilan kuzatuvni, biror darajada tasavvurlashni va kerakli amalni tanlashda doimo tashabbuskorlikni talab qiladi. Bizning dissertatsiyamiz nostandart masalalar asosida masalalarni ijodiy funksiyalari, imkoniyatlarini rivojlantirish, mazmun mohiyatini takomillashtirishga bag‘ishlangan bo‘lib, nazariy, metodologik, didaktik, psixologik, pedagogik, tarbiyaviy tomonlarini ochib berishga qaratilgan. matematikaning formallashtirilish bu jarayonning boshlanishini ko‘rib Matematika o‘qitish uslubi keng– jarayonining oxiri ko‘rinmaydi, biz hozircha turibmiz. Agar tajriab jarayonida savollar rasmiy tekshirish shaklida emas, balki erkin suhbat tarzida berilganida, ya’ni: Shoirlar orasidagi eng buyuk rassom va rassomlar orasidagi eng buyuk shoir bir odam bo‘ladimi? Agar shoirlar orasida faqat bitta rassom bo‘lsa, u holda rassomlar orasida faqat bitta shoir bor va bu bitta odamning o‘zi ekanligi to‘g‘rimi? Shoirlar orasidagi eng keksa rassom va rassomlar oarsidagi eng keksa shoir bitta odam bo‘ladimi? Bir shaharda uylar, uylarda esa stollar bor. Har bir n=1,2,3,… uchun, agar biror uyda n ta oyoqli stol bor bo‘lsa, u holda bu uydan n tadan ortiq oyoqli stollar yo‘qligi to‘g‘ri. Agar biror uyda n ta oyoqli stol bor bo‘lsa, u holda bu uydan n tadan kam oyoqli stollar yo‘qligi to‘g‘rimi (n=1,2,3,…uchun)? Biror yashikda turli rangdagi va turli shakllardagi barcha mumkin bo‘lgan buyumlar bor. Bu yashikda rangi bo‘yicha ham, shakli bo‘yicha ham farqli ikkita buyum bormi? Sinf o‘quvchilarini bunday savollar qiynab qo‘yadi. Bir necha marta ishlashdan so‘ng hatto o‘rtacha o‘qiydigan o‘quvchilar ham bunday savollarga tez javob berishadi. To‘g‘ri, beshinchi savol qolganlaridan biroz qiyinroq. Bir yil davomida bunday masalalar bilan shug‘ullanganliklari ularning rivojlanishlariga yordam berganligiga shubha bildirish mumkin emas. Jamiyat rivojlanishining ichki va tashqi tuzilishi, o‘z navbatida, yuqori ma’lumotli har tomonlama o‘sib kelayotgan yoshlarni aqliy va jismoniy mehnatni birga qo‘shib olib bora oladigan, xalq xo‘jaligining turli sohalarida unumli mehnat qila oladigan kishilar darajasida tarbiyalab, voyaga yetkazish umumta’lim maktablarining o‘qituvchilari hal qilishi dolzarb masalalaridan biri ekanligini taqozo qilmoqda. Buning jarayonini har tomonlama takomillashtirish, keyingi yillarda lozim bo‘lgan uchun o‘qitish psixologiya va fanlarining samarali metodlaridan biri, metodikadan keng ko‘lamda pedagogika foydalanish jarayoniga mumkin bo‘lgan muammoli metodni unumli, faol o‘qitish tatbiq qilish natijasida o‘quvchilarning ijodiy ko‘nikmalarini erishish bugungi bozor shakllantirishga, ijodiy fikrlashlarini rivojlantirishga iqtisodiyoti sharoitida muhim ahamiyatga ega. Bu masalalarning har biri o‘quvchilarning matematik bilim saviyalari bilan bog‘liq bo‘lib, u o‘z navbatida, ijodiy tafakkurni rivojlantirishda yetakchi vazifalardan biri hisoblanadi. Ma’lumki matematik bilim o‘zining tuzilishi jihatidan har xil ya’ni, ular asosan boshlang‘ich, klassik, shakl almashtiruvchi, rivojlantiruvchi, baholovchi bo‘lishi mumkin. Bu bilimlarni har biri uchun o‘zining mazmuni va funksiyasi mavjud bo‘lib, ular o‘quvchilarning ijodiy tafakkurlarini rivojlantirishda muhim hisoblanadi. Shuning uchun ham ijodiy tafakkurlarni rivojlantirishda o‘quvchilarning qaysi bilimdan qanday foydalanishi ham muhim ahamiyat kasb etadi. T.A.Ilina bilimlarni asosan faktlar, tushunchalar, qonuniyatlar, qoidalarning qonuniyatni keltirib chiqaruvchi hamda bo‘ladi, bu bilimlar asosida o‘quvchilarni o‘zaro aloqadorligidagi, ma’lum nazariy umumlashtirilgan bilimlarga ijodiy tafakkurini rivojlantirish yotadi. M.I.Maxmutov bilimlarni asosan uchta guruhga: -umumlashgan tizim-tushuncha va qonun qoidalarning o‘zaro bog‘liqligini ifodalaydigan; -voqelik- fanlarni qonun qoidalar asosida o‘rganib, muammolarni hal etishga tatbiq etadigan; -faktlar, atamalar-ularning son-sanog‘i, nomi va hokazolar asosida yuzaga keladigan bilimlar tizimiga ajratadi. Matematika o‘qitishning asosiy maqsadi o‘quvchilarda bilim, ko‘nikmalarni rivojlantirishdan iborat. Biz matematika mavjud matematik fanini o‘qitishda o‘quvchilarda ijodiy ko‘nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishni teorema, aksioma, qoida, qonuniyatlarning bajarilishini nazarda tutgan holda o‘z maqsad qilib qo‘ydik. Shu bilan birga, inson asosiy vositasidir. Yangi bilimlarni o‘zlashtirish oldimizga bilishning faoliyat qonuniyatlari bir-biriga ma’lum darajada to‘g‘ri tafakkuri natijasi bu jarayoni va ijodiy keladi. Inson yangi bilimni o‘ziga ilgari ma’lum bo‘lgan narsa va hodisalar asosida o‘zlashtiradi, pirovardda, ma’lum bo‘lgan narsaga ilgari siljiydi. O‘quvchilarning ijodiy bo‘lsa, ularning bilish faoliyati tayanibgina tafakkurlari mukammal, o‘zining bilish faoliyatida qanchalik aniq va chuqur mehnati unumli bo‘ladi. tafakkur vasifasi shundan iboratki, lozim bo‘lgan yangi bilimlarni yangi harakat usullarini kashf etishga xizmat O‘qitishda ijodiy va o‘zlashtirilishi qiladi. O‘qitish jarayonida ijodiy faoliyat - bu vazifani fikrlash zaruratini, ya’ni ilgari ma’lum bo‘lmagan bilimlarni yoki harakat usullarini kashf etish yoki o‘zlashtirishni talab etadigan vazifani bajarish vaqtida o‘quvchida paydo bo‘ladigan psixik holatni keltirib chiqaradigan muayyan vaziyat. Shunday qilib, o‘quvchilarning matematik bilimlarini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish davr talabi hisoblanadi. Bunday qobiliyatlarni taraqqiy ettirish o‘z-o‘zidan ijodiy tafakkurlarni rivojlantirish zaruratini keltirib chiqaradi. Shu bilan birga bo‘lg‘usi izlanuvchi, tadqiqotchi-olimlarni, mutaxassislarni, matematikaga qiziquvchi yoshlar sonining o‘sishiga olib keladi. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarda tushunchalar paydo bo‘lishi ijodiy bilimlar va fikrlash darajasini o‘stirish, ularda matematik qobiliyatlarni taraqqiy ettirishga hamda egallangan bilim va ko‘nikmalarni hayotda, ishlab chiqarishda qo‘llay olishga tayyorlaydi. Umuta’lim maktablarida matematika ta’limining mazmuni matematika o‘qitishni jahon tajribalari asosida hamda matematika ta’limi bo‘yicha: son va tengsizlik, tenglik, tekislikda geometrik figuralar va boshqa matematik ta’lim ba’zasi asosida tuzilgan. Bu mazmun o‘quv dasturlarini tuzish va o‘quvchilarning matematik qobiliyati yuqori darajaga yetishida muhim asos bo‘lib hisoblanadi. Umumta’lim maktab jarayonida ijodiy faoliyat algebrasi bo‘yicha nostandart masalalar yechish elementlari haqida gapira turib, har bir sinov har bir mavzu uchun o‘quvchilarga qulay turdagi masalalarni tanlash ijodiy ko‘nikmalarni shakllantirishni yo‘lga qo‘yish lozim. Umumta’lim uchun, asosida maktab o‘quv rejasi asosida bunday tanlashning quyidagicha shartlarini belgilab olish maqsadga muvofiq. 1. Kuzatilayotgan algebraik obyekt masala yechish natijasida o‘quvchilar tomonidan qabul qilinishi kerak. 2. Yechilayotgan masala bilan o‘zaro yaqin bo‘lgan masalalarning o‘xshash va berishi lozim. farqli tomonlarini aniqlash algebraik obyektni bilishga yordam
aniq va o‘quvchilarga oldindan tanish bo‘lishi, ularning ijodiy faoliyatiga yo‘naltirilgan bo‘lishi hamda ular har xil yo‘llar bilan muammo yechimini izlab topishi lozim. 8. Berilgan masalani yechishda o‘quvchi o‘z kuchiga tayanib o‘qituvchi yordamida chiqarilgan xulosalarni olishda ularni qo‘llanish e’tiborga olinishi kerak. Bunday masalalar ijodiy imkoniyatni rivojlantirib, shu yoki doirasi asosda o‘quvchilarning matematik bilimlar qismidan iborat matematik qobiliyatlarni, rivojlantirishga erishadi. Ushbu vazifalar amalga ijodiy tafakkurlarini oshirilsagina maktabda qobiliyatga ega, saviyasi ijodiy fikr yurituvchi, mustaqil faoliyat yurita oladigan yuqori darajada rivojlangan shaxslar, erkin fikr yuritib, bilimlarini hayotga tatbiq qila oladigan yoshlar tarbiyalanib voyaga yetadi. Ijodiy faoliyat mahsuli metodlari hisoblanadi. Shunday obyektiv olam qilib, ijodiy haqidagi bilimlarni boyitish faoliyat tadqiqiy faoliyat bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, uning mahsuli tushunchalar yoki tekshirilayotgan obyekt haqidagi yangi bilimlar hisoblanadi. Biz ijodiy faoliyat deganda o‘z- o‘zini mustaqil boshqarish asosida tuzilgan faoliyatni tushunamiz. O‘z-o‘zini boshqarish deganda-o‘z faoliyatini ratsional rejalashtirish, harakatlarni qayta qura olish, nazorat qilib borish, obyektlar haqidagi fikrlarni tanqidiy ayta olish, zarur bo‘lganda o‘zgarishlar kiritish tushuniladi. Akademik V.G.Razumovskiyning fikricha, ilmiy - tadqiqot jarayonida masalani yechishda original metodlarni o‘ylab topish malakasi asosiy rol o‘ynashi kerakligi aytib o‘tiladi. Ijodiy tafakkurni o‘stirish jarayonida nostandart masalalarni quydagi turlaridan foydalanish mumkin: Download 495.58 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|