7-Маъруза ах рискларини ишлаш

Хатарларни қайта ишлаш усули
Чора-тадбир вариантлари
Камайтириш	Салбий вазиятнинг юзага келиши эҳтимоли ва/ёки юзага келиши мумкин бўлган йўқотишлар миқдорини камайтириш, бу хавф таъсирининг даражасини минималлаштиришга ёрдам беради. Бундай ҳолда, хавф манбаи йўқ қилинмайди.
Қабул қилиш	Салбий вазиятнинг мавжудлигини тасдиқлаш ва унинг оқибатларини бартараф этиш ва ўз маблағлари ҳисобидан зарарни қоплаш учун онгли қарор.
Қочиш	Салбий вазиятнинг потентсиал имкониятини истисно қилиш орқали маълум бир таҳдид ёки хавф манбасини тўлиқ бартараф этиш.
Узатиш	Риск манбасини бартараф этмасдан, хавфларни бошқариш бўйича масъулиятни бошқа иштирокчиларига ўтказиш.

Рискларни ишлаш усулларининг туркумланиши

7.2-расм. Рискларни ишлаш усулларининг туркумланиши
Рискларни бошқариш ёки ишлаш имкониятлари қуйидагиларни ўз ичига олади:

• 
  ушбу ижобий натижани яратиши ёки сақлаши мумкин бўлган фаолиятни бошлаш ёки давом эттириш;
  
• 
  мумкин бўлган ижобий натижаларни ошириш учун риск эҳтимолини ўзгариши;
  
• 
  кутилаётган даромадни ошириш учун мумкин бўлган таъсирларни бошқаришга ҳаракат қилиш;
  
• 
  имконият ёки кутилган фойда эҳтимолини ошириши мумкин бўлган қўшимча ресурсларни тақдим этиш орқали ўз ҳиссасини қўшиши мумкин бўлган бошқа томонлар билан хавфни ажратиш;
  
• 
  қолдиқ рискни сақлаб қолиш.
  

Салбий натижаларга эга бўлган рискларни бошқаришдаги вариантлар ёки муқобиллар бўлиши мумкин:

• 
  рискка олиб келувчи фаолиятни тўхтатиш, кечиктириш, бекор қилиш, рад этиш ёки давом эттиришга қарор қилиш орқали хавфдан қочиш;
  
• 
  салбий натижалар эҳтимолини камайтириш ёки йўқ қилиш учун хавф эҳтимолини ўзгартириш;
  
• 
  зарарни камайтириш тарзида оқибатларини ўзгартириш учун ҳаракат қилиш;
  
• 
  хавфни бир хил хавфга дуч келадиган бошқа томонлар билан бўлишиш;
  
• 
  хавфни ёки унинг қолдиқ хавфларини сақлаш;
  

Умуман олганда, рискларни бошқариш харажатлари олинган ёки кутилаетган фойда билан таққосланиши керак. Ушбу рентабелликни баҳолаш жараёнида ўрнатилган рискларни бошқариш контексти ҳисобга олиниши керак (яъни, қамров ва контсептсия). Моддий ва номоддий барча тўғридан-тўғри ва билвосита харажатлар, ҳамда фойдаларни ҳисобга олиш ва уларни молиявий ёки бошқа шартларда ўлчаш муҳимдир.
Бир нечта вариантларни алоҳида ёки биргаликда кўриб чиқиши ва қабул қилишимиз мумкин. Масалан, мададлаш шартномаларидан самарали фойдаланиш ва рискларни бошқаришнинг аниқ усуллари, кейинчалик тегишли суғурта ва бошқа рискларни молиялаштириш воситалари.
Рискларни ишлаш учун мавжуд ресурслар (масалан, бюджет) етарли бўлмаса, рискларни бошқариш бўйича ҳаракатлар режаси зарур устуворликларни белгилаши ва рискларни ишлаш бўйича алоҳида ҳаракатлар бажарилиши керак бўлган тартибни аниқ белгилаши керак.
Ҳаракат режасини амалга ошириш

• 
  рискларни бошқариш режаси бутун ташкилотда рискларни бошқариш қандай амалга оширилиши кераклигини белгилаши керак. У рискларни бошқариш ташкилотнинг барча муҳим амалиётлари ва бизнес жараёнларига киритилишини таъминлайдиган тарзда ишлаб чиқилиши керак, шунда у тегишли, самарали бўлади.
  
• 
  хусусан, рискларни бошқариш сиёсатни ишлаб чиқиш жараёнига, бизнесни режалаштириш ва стратегик режалаштиришга, шунингдек, ўзгаришларни бошқариш жараёнларига киритилиши керак. Бундан ташқари, активларни бошқариш, аудит, бизнеснинг узлюксизлигини таъминлаш, атроф-муҳитни бошқариш, фирибгарлик, инсон ресурслари, инвестициялар ва лойиҳаларни бошқариш каби бошқа режалар ва жараёнларга ҳам қўшилиши мумкин.
  

Ташкилот бўйлаб юқори даражадаги рисклар бошқарувини таъминлаш усуллари:

• 
  рискларни бошқариш соҳасида, шунингдек, рискларни бошқариш сиёсати ва режасини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда директорлар ва ташкилотнинг юқори раҳбариятидан фаол ва доимий ёрдам олиш;
  
• 
  ташаббусларга раҳбарлик ва ҳомийлик қилишда бош менежерни тайинлаш;
  
• 
  рискларни бошқариш режасини амалга оширишда барча юқори даражали менежерларни жалб қилиш.
  

Ташкилот кенгаши рискларни бошқариш сиёсатини, шу жумладан мақсадлар ва рискларни бошқариш бўйича мажбуриятларни белгилайди, ҳужжатлаштиради ва тасдиқлайди.
Рискларни бошқаришда бошқарувда юқори бўғиннинг муҳим вазифаси- талабларни аниқлаш ва рискларни бошқариш учун зарур ресурсларни ажратишдир.

• 
  Бунга одамлар ва кўникмалар, жараёнлар ва процедуралар, ахборот тизимлари ва маълумотлар базалари, пул ва бошқа ресурслар киради.
  
• 
  рискларни бошқариш бўйича менежерлар ва ходимларнинг рискларни бошқариш қобилиятлари қандай ривожланиши ва қўллаб-қувватланиши ҳақида ҳам маълумот бериш керак.
  

Қолдиқ рискларни аниқлаш.
Қолдиқ риск - рискларни бошқариш имкониятлари аниқланганидан ва ҳаракат режалари амалга оширилганидан кейин қолган риск. Бундан ташқари, барча дастлаб аниқланмаган рискларни, шунингдек, илгари аниқланган ва баҳоланган барча рискларни ўз ичига олади, бироқ олдиндан ишлаш режалаштирилмаган.
Ташкилот раҳбарияти ва бошқа барча қарор қабул қилувчилар қолдиқ хавфнинг табиати ва даражаси ҳақида яхши маълумотга эга бўлишлари муҳимдир.
Шу мақсадда қолдиқ хавфлар ҳар доим ҳужжатлаштирилиши ва мунтазам мониторинг ва таҳлил қилиш тартиб-қоидаларига бўйсуниши керак.


Назорат саволлари

1. 
   Ах рискларини бошқаришнинг асосий усуллари қандай? Уларнинг ҳар бирининг асосий мақсади нима?
   
2. 
   Ташкилотда мақбул хавф даражасини ҳал қилиш учун этарли ваколатларга эга ким ва нима учун?
   
3. 
   Қайси маълумотларга асосланиб, АХ мақбул хавф даражаси ҳақида қарор қабул қилиш керак?
   
4. 
   АХ хавфини мақбул даражага камайтириш учун қандай чора-тадбирлар мавжуд?
   
5. 
   АХ рискларини қайта ишлаш бўйича чора-тадбирларни режалаштириш қандай ва ким томонидан амалга оширилади?