7-ma`ruza Yaqinlashuvchi ketma-ketliklarning xossalari
. CHeksiz kichik hamda cheksiz katta miqdorlar
Download 225.59 Kb. Pdf ko'rish
|
7-12 Маруза 41-80 lotin
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-lemma.
- 8-ma`ruza Monoton ketma-ketliklar va ularning limiti 1 0 . Monoton ketma-ketlik tushunchasi.
- Tasdiq.
0 . CHeksiz kichik hamda cheksiz katta miqdorlar. Faraz qilaylik, { }
n α ketma-
ketlik berilgan bo`lsin. 2-ta`rif. Agar { }
n α ketma-ketlikning limiti nolga teng, ya`ni 0 lim
= ∞ → n n α
bo`lsa, { } n α - cheksiz kichik miqdor deyiladi. Masalan, ( ) 1 , ва 1 < = = q q n n n n α α
ketma-ketliklar cheksiz kichik miqdorlar bo`ladi. Aytaylik, { }
n x ketma-ketlik yaqinlashuvchi bo`lib, uning limiti a ga teng bo`lsin: . lim
а x n n = ∞ →
U holda a x n n − = α cheksiz kichik miqdor bo`ladi. Keyingi tenglikdan topamiz: n n a x α + = . Bundan esa quyidagi muhim xulosa kelib chiqadi: { }
n x ketma-ketlikning ) (
a a ∈ limitga ega bo`lishi uchun a x n n − = α ning
cheksiz kichik miqdor bo`lishi zarur va etarli. 46
Ketma-ketlikning limiti ta`rifidan foydalanib quyidagi ikkita lemmani isbotlash qiyin emas.
1-lemma. CHekli sondagi cheksiz kichik miqdorlar yigindisi cheksiz kichik miqdor bo`ladi. 2-lemma. CHegaralangan miqdor bilan cheksiz kichik miqdor ko`paytmasi cheksiz kichik miqdor bo`ladi. 3-ta`rif. Agar har qanday M soni olinganda ham shunday natural 0
soni topilsaki, barcha 0
n > uchun M x n >
tengsizlik bajarilsa, { }
n x ketma-ketlikning limiti cheksiz deyiladi va ∞ =
→ n n x lim
kabi belgilanadi. Agar { }
n x ketma-ketlikning limiti cheksiz bo`lsa, { }
cheksiz katta miqdor deyiladi. Masalan,
⋅ − = ) 1 (
ketma-ketlik cheksiz katta miqdor bo`ladi. Endi cheksiz kichik va cheksiz katta miqdorlar orasidagi bog`lanishni ifodalovchi tasdiqlarni keltiramiz: 1) Agar { }
n x cheksiz kichik miqdor ( )
≠ n x bo`lsa, u holda
n x 1 cheksiz katta miqdor bo`ladi. 2) Agar { }
cheksiz katta miqdor bo`lsa, u holda
n x 1 cheksiz kichik miqdor bo`ladi. Mashqlar
1. Agar 0 , lim > = ∞ → a а x n n
bo`lsa, u holda 0 : , 0 0 > > ∀ ∈ ∃ n x n n N n
bo`lishi isbotlansin. 2. Ushbu 1 2 1 cos
1 2 2 lim 2 − + − ∞ → n n n n n
limit hisoblansin. 3. Ushbu ) ... 3 2 1 ! ( , 0 ! 2 lim n n n n n ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ = = ∞ → limit munosabat isbotlansin. 4. Agar } { n x va
} {
y ketma-ketliklar yaqinlashuvchi bo`lib, 1) ;
, lim
b n y a n x n n = = ∞ → ∞ →
2) N n ∈ ∀ uchun n n y x <
bo`lsa, u holda b a < bo`ladimi? Misollar keltirlsin. 47
8-ma`ruza Monoton ketma-ketliklar va ularning limiti 1 0 . Monoton ketma-ketlik tushunchasi. Aytaylik, : } { n x
... , ..., , , 2 1 n x x x
(1) ketma-ketlik berilgan bo`lsin. 1-ta`rif. Agar (1) ketma-ketlikda N n ∈ ∀ uchun 1 + ≤ n n x x tengsizlik bajarilsa, } {
x
N n ∈ ∀ uchun 1 + < n n x x tengsizlik bajarilsa, } { n x qat`iy o`suvchi ketma-ketlik deyiladi. 2-ta`rif. Agar (1) ketma-ketlikda N n ∈ ∀ uchun 1 + ≥ n n x x tengsizlik bajarilsa, } {
x
N n ∈ ∀ uchun 1 + > n n x x
tengsizlik bajarilsa, } {
x qat`iy kamayuvchi ketma-ketlik deyiladi. 1-misol. Ushbu ...
, 3 4 , 2 3 , 1 2 : 1
n x n + = ketma-ketlik qat`iy kamayuvchi ketma-ketlik bo`ladi. ◄ Haqiqatdan ham, berilgan ketma-ketlik uchun 1 2 , 1 1 + + = + = + n n x n n x n n
bo`lib, N n ∈ ∀ uchun 0 ) 1 ( 1 1 1 2 1 < + − = + − + + = − +
n n n n n x x n n
bo`ladi. Unda n n x x < + 1 bo`lishi kelib chiqadi. ► YUqoridagi ta`riflardan quyidagi xulosalar kelib chiqadi: 1) agar } { n x ketma-ketlik o`suvchi bo`lsa, u quyidan chegaralangan bo`ladi: 2) agar } { n x ketma-ketlik kamayuvchi bo`lsa, u yuqoridan chegaralangan bo`ladi. O`suvchi hamda kamayuvchi ketma-ketliklar umumiy nom bilan monoton ketma- ketliklar deyiladi. 2-misol. Ushbu ,...)
3 , 2 , 1 ( 1 2 2 = + = n n n x n
ketma-ketlikning qat`iy o`suvchi ekanligi isbotlansin. ◄ Bu ketma-ketlikning −
hamda −
) 1 (n hadlari uchun
, 1
1 1 2 2 2 + − = + = n n n x n
1 ) 1 ( 1 1 1 ) 1 ( ) 1 ( 2 2 2 1 + + − = + + + = + n n n x n
bo`ladi. Ravshanki, 2 2 1 ) 1 ( 1 n n < + . SHu tengsizlikni e`tiborga olib, topamiz: 48
. 1 1 1 1 ) 1 ( 1 1 2 2 1 n n x n n x = + − > + + − = +
Demak, N n ∈ ∀ uchun 1 + < n n x x . Bu esa qaralayotgan ketma-ketlikning qat`iy o`suvchi bo`lishini bildiradi. ►
haqidagi teoremalarni keltiramiz. 1-teorema. Agar } { n x ketma-ketlik 1) o`suvchi, 2) yuqoridan chegaralangan bo`lsa, u chekli limitga ega bo`ladi. ◄ Aytaylik, } { n x ketma-ketlik teoremaning ikkala shartlarini bajarsin. Bu ketma- ketlikning barcha hadlari-dan iborat to`plamni
bilan belgilaymiz: ...} ,
... , , { 2 1 n x x x E = . Ravshanki, E yuqoridan chegaralangan to`plam bo`lib, ∅ ≠
. Unda to`plamning aniq chegarasining mavjudligi haqidagi teoremaga muvofiq, E sup
mavjud bo`ladi. Uni a bilan
belgilaylik: a E = sup . Ixtiyoriy 0 >
sonini olaylik. To`plamning aniq yuqori chegarasi ta`rifiga binoan: 1) N n ∈ ∀ uchun a x n ≤
2) ε − > ∈ ∃
x Е х n n 0 0 ,
bo`ladi. Ayni paytda 0 n n > ∀ uchun 0
n x x ≥ tengsizlik bajari-lib, ε − > a x n bo`ladi. Natijada 0
n > ∀ uchun ε ε +
< −
x a n ya`ni
ε < −
x a bo`li-shini topamiz. Demak }
n x ketma-ketlik chekli limitga ega va E a x n n sup
lim = = ∞ → . ► 2-teorema. Agar } { n x ketma-ketlik 1) kamayuvchi, 2) quyidan chegaralangan bo`lsa, u chekli limitga ega bo`ladi. Bu teorema yuqorida keltirilgan teoremaning isboti kabi isbotlanadi.
! = ketma-ketlikning limiti topilsin. ◄ Ravshanki, 1 ≥ ∀ n uchun
0 >
x bo`ladi. Bu ketma-ketlikning 1 +
x va
n x
hadlarining nisbatini qaraymiz: 1 1 ) 1 ( 1 ! : ) 1 ( )! 1 ( 1 1 1
+ = ⋅ + + = + + = + + + n n n n n n n n n n n n n n n n x x .
Demak, n n x x < + 1 .
Bundan esa berilgan ketma-ketlikning kamayuvchi ekanligi kelib chiqadi. Ayni paytda 1 ≥
n da
1 0
x n ≤
munosabat o`rinli bo`ladi. Demak berilgan ketma-ketlik chegaralangan. 1-teoremaga ko`ra } {
x ketma-ketlik chekli limitga ega. Uni a bilan belgilaymiz: 49
) 0 ( . ! lim ≥ = ∞ → a a n n n n
Endi ushbu 1 + − n n x x ayirmani qaraymiz. Bu ayirma uchun 1 1
1 ( ) 1 ( 2 ) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( + + = + ⋅ = + − ⋅ ≥ ≥ + − + = + ⋅ − = −
n n n n n n n n n n n n n n n n n x n n x n n n x n n n x n n x x x x
bo`lib, undan 1 2 + ≥
n x x
bo`lishi kelib chiqadi. Keyingi munosabatlardan topamiz: . 2 , lim 2 lim 1 a a x x n n n n ≥ ≥ + ∞ → ∞ → Ravshanki, bu holda 0 =
bo`ladi. Demak,
. 0 ! lim = ∞ → n n n n ►
3 0 . e soni. Ushbu ...)
, 3 , 2 , 1 ( , 1 1 = +
= n n x n n
(1) ketma-ketlikni qaraymiz. Tasdiq. (1) ketma-ketlik o`suvchi bo`ladi. ◄ Berilgan ketma-ketlikning 1 + n x hamda
n x hadlarining nisbatini topamiz:
1
1 1 1 1 2 2 2 1 1 ( 2) 1 : 1 1 ( 1) ( 1) 2 1 1 1 1 . ( 1) ( 1) n n n n n n n n n n x n n x n n n n n n n n n n n n + + + + + + + ⋅ = +
+ = = + + ⋅ + + + + = ⋅ = − ⋅ + +
Bernulli tengsizligiga ko`ra: 1 )
( 1 1 ) 1 ( 1 1 2 1 2 + = + + − > + − +
n n n n n bo`ladi.
Natijada N n ∈ ∀ uchun 1 1 1 1 = + ⋅ + > +
n n n x x n n
ya`ni, n n x x > + 1 bo`lishi kelib chiqadi. ► Download 225.59 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling