7-mavzu. Bozor va tavakkalchilik, firma va ularning tashkiliy-iktisodiy asoslari

O’rtacha ovoz beruvchi qirol  
Arrovning teoremasiga qaramasdan, ovoz berish ko’pchilik jamiyatlarda o’z 
yurtboshini tanlashda, muhim qonunlarni qabul qilishda ishlatiladi. Hukumatnin 
o’rganib chiqishdagi keying qadam, bu hukumatni ko’pchilik boshqaruvini ishlashini 
ko’rib chiqishdir. Demokratik jamiyatda, qonunlarni kim qabul qiladi? Ba’zi hollarda 
demokratik boshqaruv bu savolga juda oddiy javob beradi. 
Faraz qiling, jamiyat armiyaga yoki parklarga o’xshash, ijtimoiy ishga pul 
ajratishga qaror qildi. Har bir ovoz beruvchi o’ziga yarasha mablag’i mavjud va u 
natijalar orasidan o’ziga eng maqul bo’lgan natijani tanlaydi. Va shu tariqa, biz ovoz 
beruvchilarni katta mablag’ ajratuvchilar va kam mablag’ ajratuvchilarga bo’lsak 
bo’ladi. Pastdagi kalonnalarga nazar tashlang. Unda 100 ovoz beruvchilar, 0 dan 20 
milliard orasida mablag’ ajrata olishi tasvirlangan. Berilgan afzalliklar bo’yicha 
demokratiya qanday natijani ko’rsatadi?
Mashxur tadqiqot natijasi O’rta ovoz beruvchi teoremasiga asosan, chiqariladigan 
qonunlarni asosiy qismi aynan shu mablag’ ajratuvchilarning o’rta mablag’ ajratadigan 
ovoz beruchilarga tegishli bo’ladi. O’rta ovoz beruchi taqsimotning qoq o’rtasida 
joylashgan bo’lishadi. Olgan misolimizda, taqsimotni oxiridan yoki boshidan 50 ta ovoz 
beruvchini sanab ko’ring, va siz ularni 10 milliard dollar ajratishayotganini ko’rasiz. 
Aksincha, taqsimotni hisoblab chiqsak o’rta arifmetik qiymati 9 milliard dollarga 
tengligini va taqsimotda eng ko’p uchraydigan ovoz beruvchilar turi 15 milliard 
dollarlik ovoz beruvchilardir.
O’rta ovoz beruvchi ustunlikga ega, chunki ular ustunlikga egalik qilishni ikki 
tomonli poygasini yutishadi. Misolimizda, ikki xil odamlar mavjud: 1) 10 mlrd dan 
ortiq mablag’lilar va 10mlrd dan kamini hohlovchilar. Agar kimdir 10 mlrd o’rniga 8 

---

mlrdni tanlasa, qolgan 10mlrd dan ortiq bermoqchi bo’lganlar 10mlrd ga tushishadi va 
o’rta ovoz beruvchi bo’ladi. 2) Aksincha kimdir 12 mlrdni taklif qilsa, qolgan 10 
mlrddan kam bermoqchi bo’lganlar 10 mlrdga ko’tarilishadi. Bularning ikkisida ham 
ko’rib chiqganimizday o’rta ovoz beruvchilar ko’pchilikni tashkil qilishadi. 
Bu rasm qay darajada 100 saylovchining afzal budjetlarini 5 varianti orasida 
taqsimlanishini ko’rsatadi, 0 dan 20 mlrd. $ oralig’ida o’zgartiradi. Agar jamiyat 
ko’pchilik saylovchi o’rtasida tanlov qilsa (kimki bu yerda 10 mlrd. $ni afzal ko’rgan) 
ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini belgilab beradi.