7-mavzu. Bozor va tavakkalchilik, firma va ularning tashkiliy-iktisodiy asoslari

Bozordagi asimmetrik axborotlarni yo’qotish yo’llari. 
Bozor signallari. Bozorda sotiladigan tovar to’g’risida, tovarni ishlab 
chiqaruvchi firmaning nomi to’g’risidagi axborotlar, tovar markasi, firma belgisi, 
firmaning obro’i, tovar sifati va kafolati to’g’risidagi axborotlar bozor signallari bo’lib 
xizmat qiladi va bu signallar tovar sotib olishdagi tavakkalchilikni kamaytiradi. 
Masalan, siz sotib olmoqchi bo’lgan tovar siz bilgan, sifatli mahsulot ishlab 
chiqaradigan firmaning mahsuloti bo’lsa, siz mahsulotni yo’qotishsiz sotib olasiz.
Firmalar xaridorlar ularda yaxshi sifatdagi mahsulot borligini bilishi uchun 
reklamaga mablag’ sariflashlari mumkin. 20 – bo’limda ko’rganimizdek talabalar ishga 
oluvchilar ularning bilimlari yetarli darajada ekanligini bilishlari uchun oliy o’quv 
dargohlarini diplomini olishlari mumkin. Bilimning signal nazariyasi odam kapitali 
nazariyasidan farq qiladi. Odam kapitali nazariyasida diplom mavjudligi odamning 
qobiliyatlari Mavjudligidan emas, balki ish mahsulligini ko’rsatadi. Signal qilishning bu 
ikki misoli umuman turlicha ko’rinishi mumkin biroq tashqi ko’rinish ostida ular deyarli 
bir xil: ikkala misolda ham habardor taraf (firma, talaba), habardor bo’lmagan tarafga 
(xaridor, ishga oluvchi) signal orqali ular yaxwi sifatli narsani taklif qilayotkanlari 
haqida habar berishmoqda.
Biror bir harakat yaxshi signalga aylanishi uchun nima kerak bo’ladi? U 
qimmatga tushishi ravshan. Agar signal tekin bo’lganida hamma undan foydalanar va u 
hech qanday ma’lumotni uzatmas edi. Huddi shu sababga boshqa bir talab bor: 
yuqoriroq sifatli mahsuloti bo’lgan odamga signal kam xarajatli yoki yuqori foydali 
bo’lishi kerak. O’zga holda barcha signalni ishlatishni hohlab qoladi va u hech narsani 
bildirmay qo’yadi.
Yuqoridagi ikki misolimizni yana bir bor ko’rib chiqamiz. Reklama holatida, 
sifatli mahsuloti bo’lgan firma reklamaga pul ketkazib yanada ko’proq daromad ko’radi 
chunki mahsulotni bir bor ishlatib ko’rgan iste’molchi uni yana sotib olishi ehtimoli 
yuqoriroq. Shuning uchun yaxshi mahsulotga ega firmaga signal (reklama) uchun 

---

mablag’ sarflash foyda, iste’molchiga esa signalni mahsulotni sifati haqida habar 
beruvchi ma’lumot sifatida qarash foyda desak bo’ladi. Ta’lim misoliga kelsak, iqtidori 
bor odam maktabni bitirishi osonroq iqtidorsiz odamga qaraganda. Shunday ekan 
shaxsga signalni (ta’lim) narxini to’lash, ishga oluvchiga esa bu signalga shaxsning 
qobiliyatlari haqida ma’lumot sifatida qabul qilish to’g’ri bo’ladi.
Dunyo signallarga to’lib ketgan. Jurnallardagi reklamalarda ba’zida “televizorda 
ko’rganingizdek” yozuvi bo’ladi. Nega jurnalda reklamasi bor firma bu faktga urg’u 
bermoqchi bo’ladi? Bunga sabab korxona qimmat signaldan (televizorda) 
foydalanayotgani 
sizga 
uning 
mahsuloti 
yuqori 
sifatli 
ekanligidan 
darak 
bermoqchiligidadir. Xuddi shu sababga ko’ra nufuzli maktablarni bitirganlar bu faktni 
o’z rezumelarida aks ettirishadi.