7-mavzu. Bozor va tavakkalchilik, firma va ularning tashkiliy-iktisodiy asoslari

Yashirin faoliyat: printsipal-agent, agent va ma’naviy tavakkalchilik 
Ma’naviy tavakkalchilik bu muammo bo’lib, u agent deb atalgan bir shaxs 
printsipal-agent deb atalgan boshqa bir shaxsning topshirig’ini bajarishida vujudga 
keladi. Agar printsipal-agent agentning hatti-harakatini to’liq nazorat qila olmasa, u 
1
B. Salimov va boshqalar. Mikroiqtisodiyot. O`quv-uslubiy majmua. TDIU, 108-114
2
N. Gregory Mankiw “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” ( “Principles of Microeconomics” 7 e.) XXII bob. 483-501 bet.

---

holda agent printsipal-agent o’ylaganidan ko’ra kamroq samara bilan ishlaydi. Ma’naviy 
tavakkalchilik bu tavakkal yoki “havf” bo’lib, unda agent noto’g’ri yoki ahloqsiz hatti 
harakat qiladi. Bunday holatlarda printsipal-agent koproq ma’suliyat bilan ishga 
yondashishi uchun xar xil rag’batlantirishlardan foydalanadi.
Ish bilan bandlik munosabatlari klassik misoldir. Printsipal-agent bu ish beruvchi, 
agent bu ishchi. Ahloqiy havf muammosi bu yaxshi nazorat ostida bo’lmagan 
ishchining o’z javobgarligidagi ishdan qochishi. Ish beruvchilar bunga turlicha javob 
qaytarishlari mumkin:

Yaxshiroq nazorat qilish. Ota onalar yonlangan enagalarni ular yo’qligida 
bolalariga munosabatini ko’rish uchun uyga yashirin kameralar o’rnatishadi. Maqsad 
ma’suliyatsiz munosabatni tutish.

Yuqori darajadagi oylik. Ish xaqi samaradorligi nazariyasiga ko’ra, ba’zi ish 
beruvchilar o’z ishchilariga oylikni mehnat bozoridagi narxdan yuqoriroq to’lashni afzal 
deb bilishadi. Oddiy darajadan yuqoriroq oylik oladigan ishchi o’z ishidan noto’g’ri 
yo’lda foydalanishi kamroq ehtimolda, chunki agar u qo’lga tushsa va haydalsa u qayta 
bunday oylik to’lanadigan joy topa olmasligi mumkun.
Ish beruvchi ahloqiy havf kamaytirish uchun ushbu yo’llardan istaganini tanlashi 
mumkin.