7-mavzu: Buyurtmali kalkulyasiya qilish usuli. Reja: Buyurtmalar bo’yicha kalkulyasiyalashga asosiy yo’ndoshuv. Haqiqiy va meyo’riy kalkulyasiyalash

Me’yorlashtirilgan xarajatlar 
klassifikatsiyasi 
Bir dona ishlab chiqarilgan mahsulotga to„g„ri 
keladigan me’yorlashtirilgan xarajatlar 6 
elementdan iborat bo„ladi: 
Me‟yorlashtirilgan to
„
g
„
ri material xarajatlari 
1 
Ishlab chiqarilayotgan har qanday mahsulot birligi bilan bog‘liq bo‘lgan 
me’yoriy xarajatlar ana shu olti element orqali hisobga olinadi: 
1. To„g„ri materiallarning me‟yoriy bahosi; 
2. To„g„ri materiallarning miqdori; 
3. Me‟yoriy ish vaqti (to„g„ri mehnat xarajatlari); 
4. To„g„ri mehnat to„lovining (vaqtining) me‟yoriy mezoni; 
5. Shartli o„zgaruvchan umumishlab chiqarish xarajati koeffitsienti me‟yori; 
6. Shartli doimiy umumishlab chiqarish xarajatlarining me‟yoriy 
koeffitsienti. 
Materiallar sarfining me’yoriy xarajatlari. Ular materiallar me‟yoriy 
bahosining to„g„ri materiallarning me‟yoriy miqdoriga ko„paytmasi bilan 
aniqlanadi. To‘g‘ri materiallarning me’yoriy bahosi – ushbu hisobot davridagi 
ma‟lum bir aniqlangan to„g„ri materiallar uchun xarajat bahosining mukammal 
miqdorini ifodalaydi. Sotib olish agenti barcha to„g„ri materiallarning me‟yoriy 
baholarini o„rnatish uchun javobgar. U me‟yoriy bahoni aniqlashda baholarning 
barcha mumkin bo„lgan oshishini, materiallar bozoridagi miqdoriy 
o„zgarishlarini hisobga olishi hamda materiallarni 
yetkazishning yangi manbalari va boshqalarni e‟tiborga olishi kerak. 
Shuningdek, u barcha amaliy sotib olishlarni bajarishi va baholar farqi 
natijasida bo„ladigan materiallar sarfi uchun mas‟uliyatni o„z zimmasiga olishi 
lozim. 

---

To
„
g
„
ri material xarajatlarining me‟yorlashtirilgan miqdori (soni) 
2 
Me‟yorlashtirilgan ish vaqti (to
„
g
„
ri ish vaqti sarfi) 
3 
Ish vaqtining me‟yorlashtirilgan ma‟lum pul miqdori 
4 
O
„
zgaruvchan umumishlab chiqarish xarajatlarining me‟yorlashtirilgan 
koeffitsienti 
5 
Doimiy umumishlab chiqarish xarajatlarining me‟yorlashtirilgan 
koeffitsienti 
6 
Materiallar sarfining me’yoriy miqdori – bu bir dona mahsulotni ishlab 
chiqarish uchun ishlatilishi kerak bo„ladigan materiallar miqdorini oldindan 
aniqlashdir. Bir ko„rinishda unchalik qiyindek ko„rinmasada, uni aniqlash eng 
murakkab masalalardan hisoblanadi. Unga mahsulotlarning muxandislik 
tafsirlanishi, materiallar sifati, mashina va uskunalarning yoshi va unumdorligi 
hamda ishchilarning tajribasi va malakasi ta‟sir etadi. Materiallarning me‟yoriy 
miqdorini aniqlashda ma‟lum miqdorda mahsulotning chiqitga chiqishi va 
yo„qotilishi mumkinligini e‟tiborga olish lozim. Odatda bu me‟yoriy mezonni 
ishlab chiqarish menejerlari, buxgalter yoki yo„qotishni hisoblovchilar 
o„rnatadilar va ular tomonidan bu jarayonga ishlab chiqarish uchun muxandislar 
hamda materiallarni sotib olish agentlari va mashina operatorlari jalb qilinadi. 
To‘g‘ri mehnat xarajatlari me’yori. To„g„ri mehnat uchun zarur bo„lgan 
xarajat me‟yori to„g„ri mehnat uchun sarflanishi lozim bo„lgan vaqt 
miqdorining to„g„ri mehnat uchun to„lanishi belgilangan mablag„ miqdorlari 
ko„paytmasi sifatida aniqlanadi. 
Ish vaqti me’yori – ishlab chiqarilishi mo„ljallanayotgan mahsulotning 
bitta partiyasi yoki bir donasini bajarish (ishlab chiqarish) uchun kerak bo„lgan 
har bir stanok, bo„lim uchun kerak bo„lgan vaqt miqdori sifatida hisoblanadi. 
Odatda ish vaqti mezoni bitta miqdor uchun soatning kichik qismi sifatida 
belgilab olinadi. Ish kuchi malakasi o„zgarsa yoki mashina va uskunalar 
almashtirilsa mehnat xarajati me‟yorining miqdori o„zgartiriladi yoki qayta 
ishlab chiqiladi.