7-mavzu: test me’yor (norma)larning repzintativligi reja

Testlarning ishonchliligi va validligi. 

---

Test nazariyasining bosh muammosi natijalarni о‘lchash bо‘yicha 
ishonchli 
natijalarni 
aniqlashdir. 
Test 
о‘tkazishdan 
ishonchli 
natijalar 
olishning psixometriya uchun ahamiyatga ega bо‘lgan ikki yо‘li bor: spetsifik va 
umumlashgan (generalizatsiyalashgan). Maxsus olingan haqqoniy natijalar ostida 
konkret test yordamida olingan aniq natijalar tushuniladi. Bu tushuncha fizik 
qiymatlarning о‘lchamlarini aniqlashdagi kuzatiladigan aniq baho tushunchasiga 
yaqindir. 
Bu yerda natijalarning haqqoniyliligiga о‘lchash metodlarining aniqliligi 
bilan bog‘liq qarash tushuniladi.
Testning 
haqiqatdan 
psixik 
xususiyatlarining 
darajasini 
о‘lchash 
qobiliyatini xarakterlash uchun validlik tushunchasidan foydalaniladi. Testning 
validligi 
(validity) 
test 
о‘lchashi 
mо‘ljallangan 
sifatlar 
(xossa, qobiliyat, xarakteristika) о‘lchashini ifodalaydi. Invalidlar yoki 
validlikka ega bо‘lmagan testlar amaliy qо‘llash uchun yaroqli emas. 
Validlik 
bilan 
ishonchlilik 
о‘zaro 
bog‘liq 
tushunchalardir. 
Ularning 
о‘zaro munosabatlarini quyidagi misol orqali izohlash mumkin. Ikkita A 
va V merganlar bor. A mergan 100dan 90 ochko, V mergan esa faqatgina 70 ochko 
tо‘pladi. A merganning ishonchliligi - 0.90, V merganning ishonchliligi -0.70 ga 
mos keldi. Biroq A mergan doimo begona nishonlarga о‘q otgan, shu sababli 
musoboqada uning natijalari hisobga olinmadi. Ikkinchi mergan esa nishonni 
tо‘g‘ri tanlagan, ya’ni о‘zi uchun belgilangan nishonga otgan. Bu yerda A 
merganning validligi 0 ga teng, V merganniki esa 0,70 ga teng. Agar A mergan 
ham о‘ziga belgilangan nishonga о‘q otib, 90 ochko olganida edi, uning validligi 
ham ishonchligiga teng bо‘lar edi. Agar u ba’zan nishonni chalkashtirsa, uning 
natijalarini bir qismi hisobga olinmaydi va A merganning validligi ishonchlilikdan 
past bо‘ladi. Keltirilgan misolda ishonchlilikning aniqligi, merganning bexato 
otganligi bilan, validlikning aniqligi esa otishning aniqligi, ya’ni har qanday otish 
emas, balki qat’iy belgilangan о‘zining nishoniga otganligi bilan xarakterlanadi. 
Shu sababli u xoh nishonni, xoh komandasini о‘zgartirmasin, ishonchli otgan 
mergan validlikka ega bо‘ladi. Testlar tarixida ma’lum holatlarda testlar bir 

---

xususiyatni 
о‘rganishda 
invalidli deb hisoblansa-da, ammo boshqasi uchun u validlikka ega bо‘lgan. 
Demak ishonchlilik validlik uchun zarur shart hisoblanadi. Ishonchsiz test 
validlikka ega bо‘lmaydi. Aksincha, validlikka ega bо‘lgan test ishonchli 
bо‘ladi. Ishonchlilik validlikdan kichik bо‘lmaydi, о‘z navbatida validlik 
ishonchlilikdan ortiq bо‘lmaydi. Zamonaviy psixometriyada qator validlik turlari 
mavjud. Amaliyotda ularning uchta asosiy validlik turlari alohida e’tibor qaratish 
muhimdir: mazmuniy (mantiqiy), empirik va konseptual. Mazmuniy validlik