7-Mavzu. Yerning geografik qobig’i

Materik tipli yer po‘sti litosferadagi eng qadimiy vujudga kelgan jinslar b o iib yoshi 3,0 mlrd. yil hisoblanadi.Okean tipli yer po‘sti 2 qatlamli boiib, asosan bazaltli jinslardan tashkil topgan b o iib (o‘rtacha zichligi 2.85g/sm3), uning ustini esa yupqa (qalinligi 0.6-1.0 km ) cho‘kindi jinslar qoplab olgan.Granitli qatlam esa umuman uchramaydi. Okean tipli yer po‘stidagi cho‘kindi jinslar nisbatan yosh hisoblanib, 100-150 mln yilni tashkil etadi.Shunday qilib, litosferani tashkil etuvchi jinslar orasida eng ko‘p tarqalgani magmatik va metamorfik yo‘1 bilan vujudga kelgan yotqiziqlar hisoblanib, butun yer po‘stidagi yotqiziqlaming 90 foizini tashkil etadi. Lekin geografik qobiq uchun ahamiyatlisi litosferaning eng ustki qismini qoplagan va uncha qalin boimagan (o‘rtacha qalinligi 2.2 km) cho‘kindi jinslardir. Chunki geografik qobiqdagi barcha dinamik jarayonlar o‘sha jinslarda sodir boiadi hamda u bilan havo, suv 70 va tirik organizm uzviy kontaktda bo‘lib, turli xil geografik jarayonlarda faol ishtirok etadi.Litosferadagi cho‘kindi jinslar orasida keng tarqalgamlari A.B.Ronov ma’lumoticha loy va loyli slanets (50 foiz), qum va qumtosh (23.6 foiz), ohak, dolomit va boshqa karbonatli jinslar ( 23.49 foiz) dir.Litosferaning kontinental qismining tashqi qiyofasi (relyefi)ni tashkil etuvchi togiar, yassi tog‘lar, qirlar, tekisliklar, botiqlar, yaxshi o‘rganilgan. Lekin okean qismining relyefi hali yaxshi o‘rganilgan emas. So‘nggi 15-20 yil ichida o‘tkazilgan tekshirishlardan ma’lum bo‘lishicha okeanlarda bir-biri bilan tutashib ketgan suv osti tog‘ tizimlari bo‘lib, ular yaxlit tog‘ zanjirini hosil qilgan. Xususan Shimoliy Atlantika suv osti tog‘ining davomi Norveg dengizidagi va Shimoliy muz okeanidagi suv osti tog‘lariga tutashgan. Shimoliy Atlantika suv osti tog‘i janubda Afrikani aylanib o‘tib Hind okeanidagi Karlsberg to‘g‘iga undan Avstraliya va Antarktida oralig‘idagi tog‘lar orqali janubiy tinch okean va sharqiy Tinch okean suv osti tog‘lar bilan tutashib ketadi. 0 ‘sha suv osti tizimlarining masalan, 0 ‘rta Atlantika tizmasining eng baland cho‘qqilari okean sathidan ko‘tarilib Islandiya, Azor, Boskresiniya kabi orollami vujudga keltirgan.Okean ostidagi o‘sha tizmalaming markaziy qismlarida chuqur yoriqlar* botiqlar joylashib ular rift vodiylari deb ataladi. Okeanlardagi eng chuqur joylar, vulqon hodisalari va seysmik jarayonlar ko‘proq

• Materik tipli yer po‘sti litosferadagi eng qadimiy vujudga kelgan jinslar b o iib yoshi 3,0 mlrd. yil hisoblanadi.Okean tipli yer po‘sti 2 qatlamli boiib, asosan bazaltli jinslardan tashkil topgan b o iib (o‘rtacha zichligi 2.85g/sm3), uning ustini esa yupqa (qalinligi 0.6-1.0 km ) cho‘kindi jinslar qoplab olgan.Granitli qatlam esa umuman uchramaydi. Okean tipli yer po‘stidagi cho‘kindi jinslar nisbatan yosh hisoblanib, 100-150 mln yilni tashkil etadi.Shunday qilib, litosferani tashkil etuvchi jinslar orasida eng ko‘p tarqalgani magmatik va metamorfik yo‘1 bilan vujudga kelgan yotqiziqlar hisoblanib, butun yer po‘stidagi yotqiziqlaming 90 foizini tashkil etadi. Lekin geografik qobiq uchun ahamiyatlisi litosferaning eng ustki qismini qoplagan va uncha qalin boimagan (o‘rtacha qalinligi 2.2 km) cho‘kindi jinslardir. Chunki geografik qobiqdagi barcha dinamik jarayonlar o‘sha jinslarda sodir boiadi hamda u bilan havo, suv 70 va tirik organizm uzviy kontaktda bo‘lib, turli xil geografik jarayonlarda faol ishtirok etadi.Litosferadagi cho‘kindi jinslar orasida keng tarqalgamlari A.B.Ronov ma’lumoticha loy va loyli slanets (50 foiz), qum va qumtosh (23.6 foiz), ohak, dolomit va boshqa karbonatli jinslar ( 23.49 foiz) dir.Litosferaning kontinental qismining tashqi qiyofasi (relyefi)ni tashkil etuvchi togiar, yassi tog‘lar, qirlar, tekisliklar, botiqlar, yaxshi o‘rganilgan. Lekin okean qismining relyefi hali yaxshi o‘rganilgan emas. So‘nggi 15-20 yil ichida o‘tkazilgan tekshirishlardan ma’lum bo‘lishicha okeanlarda bir-biri bilan tutashib ketgan suv osti tog‘ tizimlari bo‘lib, ular yaxlit tog‘ zanjirini hosil qilgan. Xususan Shimoliy Atlantika suv osti tog‘ining davomi Norveg dengizidagi va Shimoliy muz okeanidagi suv osti tog‘lariga tutashgan. Shimoliy Atlantika suv osti tog‘i janubda Afrikani aylanib o‘tib Hind okeanidagi Karlsberg to‘g‘iga undan Avstraliya va Antarktida oralig‘idagi tog‘lar orqali janubiy tinch okean va sharqiy Tinch okean suv osti tog‘lar bilan tutashib ketadi. 0 ‘sha suv osti tizimlarining masalan, 0 ‘rta Atlantika tizmasining eng baland cho‘qqilari okean sathidan ko‘tarilib Islandiya, Azor, Boskresiniya kabi orollami vujudga keltirgan.Okean ostidagi o‘sha tizmalaming markaziy qismlarida chuqur yoriqlar* botiqlar joylashib ular rift vodiylari deb ataladi. Okeanlardagi eng chuqur joylar, vulqon hodisalari va seysmik jarayonlar ko‘proq
• о ‘ sha rift vodiylari bilan bog ‘ liqdir.