9-lekciya Tema: Avtomatlastırıw ob'ektleri haqqındaǵı túsinikler Reje

 
 Avtomatlastırıw ob'ektleriniń tiykarǵı ózgeshelikleri. Bir sıyımlılıqli hám kóp 
sıyımlılıqli ob'ektler 
Hár qanday islep shıǵarish, sol atap aytqanda awıl suw xojalıǵı islep shıǵarishi 
da retlew ob'ektleriniń túrli-tumanlıǵı menen xarakterlenedi. Sonda bólek mashina, 
túrli apparatlar hám taǵı basqalar kompleksi da ob'ekt retinde qaralıwı múmkin. Eń 
kóp tarqalǵan ob'ektlerge tómendegiler kiredi: 1) túrli ıssılıq apparatları (ıssılıq 
generatorları, suw isitkichlar, kaloriferli úskeneler, elektr pechlar, qazanxona 
apparatları, túrli isitkichlar hám taǵı basqalar ) bunday ob'ektlerde, ádetde, 
temperaturanı, beretuǵın hawa, janar may yaki energiya muǵdarın retlew talap 
etiledi; 2) Gidromeliorativ sistemaları texnologiyalıq processlerinde qollanıwshı 
argegat hám úskeneler (suwǵarıw sistemaları apparatları, suw tarqatıw 
processlerinde qollanıwshı nasoslar hám qadaǵalaw Ólshemleri); 3) Gidrotexnikalıq 
imaratlarınıń mashina hám mexanizmleri (tuskichlar, surgichlar, maxkamlovchi 
armatura hám x. k.);
Ob'ektlardıń ózgeshelikleri retlew procesiniń basınan aqırıge shekem tásir 
etedi, sonıń ushın avtomatikalıq retlew sistemasınıń jumısın analiz qılıwda sol 
ózgesheliklerdı esapga alıw kerek. 
Avtomatlastırıw 
ob'ektlerin 
usınıslaytuǵın 
tiykarǵı ózgesheliklerge 
tómendegiler kiredi: ob'ektiń statikalıq xarakteristikası, dinamikalıq xarakteristikası, 
ózinde toplaw (akkumulyatorlik) qábileti, yaki tegislew, ob'ektiń ótiw waqıti hám 
ob'ektiń waqıt konstantasi. 

---

 Ob'ektiń statikalıq hám dinamikalıq xarakteristikaları. Ob'ektiń statikalıq 
xarakteristikası retleniwshi muǵdar ol (shıǵis muǵdarı ) dıń tapsırıwshı tásir x 
(kirisiw muǵdarı ) ga ózgermeytuǵın qozǵalań F (t) =const li turaqlı rejimde 
baylanıslılıǵın kórsetedi. Statikalıq xarakteristikanıń matematikalıq kórinisi
u=f(t)
29.1 
Túrli ob'ektlardıń statikalıq xarakteristikaları hár túrlı formada boladı ; eger 
olar sızıqlı teńlámelar menen jazılıp, grafik tuwri sızıq menen ańlatpalansa, bunday 
ob'ektler sızıqlı ob'ektler dep ataladı. Kópshilik ob'ektler nochiziqli statikalıq 
xarakteristikaǵa iye boladı, usınıń sebepinen avtomatıka sistemaların da turaqlı 
(statikalıq ), da o'tkinchi (dinamikalıq ) rejimlerde izertlew talay qıyın. Sızıqlı ob'ekt 
1 hám nochiziqli ob'ekt 2 ushın statikalıq xarakteristikalar 1-súwret, a de kórsetilgen. 
1-súwret. Statik retlew sxemasi (a) va retlew tavsifnomasi (b) 
Nochiziqli xarakteristikalı sistemalardı analiz qılıw ańsat bóliwi ushın 
statikalıq xarakteristika sızıqlantiriladi, yaǵnıy nochiziqli xarakteristikanıń ayırım 
bólegi, yaki tolıq (3 qıysıq chizik) sızıqlı xarakteristikaǵa almastırıladı. Bunday 
almaslaw belgili qátelikke keltiredi. Esaplarda notuwri nátiyjeler almaslik yaki 
úlken qátelerge jol qoymaw ushın hár qaysı bólek halda sızıqlantirishni qo'llew 
imkaniyatın, sonıń menen birge, nochiziqli xarakteristikanı anıqlaw zárúr. 
Ob'ektiń dinamikalıq xarakteristikası waqıtiń qálegen waqtı ushın retleniwshi 
muǵdar ol (t) dıń o'tkinchi processda tapsırıwshı tásir x (t) ga baylanıslılıǵın 
kórsetedi. Bul shamalar arasindagi baylanısıw differensial teńlámelar menen 
ańlatpalanadi. 
Ob'ektiń dinamikalıq ózgeshelikleri tuwrisidagi tolıq oyda sawlelendiriwdi 
uzatıw funksiyaları hám chastota xarakteristikaları beredi.