9-ma`ruza Mавзу: Suyuqliklarni uzatish. Nasoslar Reja

x= r(1 - cos) + l(1 - cos)
Lekin cos ni birga yaqin deymiz, chunki lr va burchak 0, shunday qilib x=r(1-cos). Bunda porshenning harakat tezligi:

bu erda:  – krivoshipning aylanma burchak tezligi.
Shunday qilib, oniy uzatish sinusoidal qonun bo`yicha o`zgaradi:
V=f  C_p = f  r    sin  va dV=f  r  sin  d

lekin ; unda dV=f  r  sin d

Krivoshipning burilish burchagi  ni absstissa o`qiga qo`ysak, oniy qo`zg`alishni esa, ordinata o`qiga joylashtiramiz (6-rasm). Sinusoida bilan chegaralangan maydon, porshenning 1 ta bosib o`tgan yo`lida, ya’ni krivoshipning harakati yo`li esa  dan 2 gacha bo`ladi, nasos uzatgan suyuqlik hajmiga proporstional bo`ladi (6-rasmga qarang).
(9)
6-rasm krivoship burilish burchagi  dan 2 gacha ko`rsatilgan bo`lib, bu absstissa o`qida ajratilgan oraliq vaqtiga proporstional.
Oddiy nasos so`rish yo`liga mos bo`lgan o`qning birinchi yarim aylanishida suyuqlikni uzatmaydi va bu absstissa o`qida 0 dan  gacha uzatish chizig`i absstissa bilan mos keladi (AV chizig`i). Oddiy nasosning krivoshipi to`liq aylanishi yoki porshenning 2 marta borib-kelish AVSD chizig`i bilan ifodalanadi.
Krivoshipning burilish burchagi =90⁰ bo`lganda, maksimal uzatish bo`ladi. Nasosning notekis uzatishi quyidagi nisbat bilan aniqlanadi: Oddiy harakatli nasos uchun notekislik koeffistienti bo`lsa, ikki tomonlama harakatli nasos uchun uchtalik uchun esa .
Ikki tomonlama harakatli nasosning uzatish diagrammasi bir–biriga nisbatan o`girilgan sinosoidalar tashkil etadi (7-rasm), 3 bosqichli nasos uchun esa 3 ta sinosoidaning 120⁰ ga surilgan bo`ladi (8-rasm).
Natijaviy uzatish egri chizig`i I, II va III ordinata egri chiziqlarining yig`indisi bo`lib, xizmat qiladi, chunki ular oddiy nasoslarning uzatish davriga to`g`ri keladi. Grafikdan ko`rinib turibdiki, 3 bosqichli nasoslarning suyuqlik uzatishi tekislanib boradi.
Oddiy nasoslarning uzatish va so`rish quvurlaridagi notekislikni kamaytirish uchun ularga bevosita havo qalpoqchalari o`rnatiladi. Havo qalpoqchalari bufer hajm hisoblanib, uning 50% hajmini havo egallaydi. So`rish paytida, qalpoqchaga suyuqlik kirganda undagi havo siqiladi, agar, uzatish o`rtacha qiymatdan kamaysa, suyuq ichidan chiqarib yuboriladi. Qalpoqchadagi havo bosimining o`zgarish farqi kam bo`lsa, suyuqlikning so`rish va haydash quvurlarida harakati bir tekisda bo`ladi.
Porshenli nasosning unumdorligi uzatish bosimiga bog`liq bo`lmasdan doimiy, kattalik bo`lib qoladi.
Nasos quvvatini hisoblashda va ish jarayonidagi nosozliklarni aniqlashda indikator diagrammasidan foydalaniladi.



Nasos stilindrini absolyut bosimini porshen bosib o`tgan yo`li yoni xajmiga bog`likligini ko`rsatib beradi. Nasos stilindriga, o`rnatilgan indikator yordamida indikator diagramma chiziladi. 9-rasmda av chizig`i so`rish jarayoniga mos keladi. Nasosdagi bosim atmosfera bosimdan past bo`ladi va r_v ga teng bo`ladi. Porshenning v nuqtasi eng chetki o`ng holatiga mos keladi. Bu holatda so`rish klapani yopiq bo`ladi. Porshen o`ngga qarab harakati boshlanganda, stilindrdagi bosim birdaniga r<sub>n</sub> qiymatgacha ko`tariladi (vs chiziq). r_n-r_a bosimlar farqi ostida haydash quvuridagi klapan ochiladi va suyuqlik uzatila boshlaydi (sa chizig`i). a va s nuqtalardagi bosimning tebranishi klapanlarni ochilish paytidagi inerstiyasi tufayli hosil bo`ladi.

Indikator diagrammasi yordamida nasosning indikator quvvatini aniqlash mumkin. Uning qiymati diagramma yuzasiga teng deb olinadi. Indikator quvvatini bila turib, foydali quvvatni aniqlash mumkin bo`ladi:

bu erda _ind – indikator f.i.k.
10-rasm indikator diagramma yordamida nasosning ba’zi bir nosozliklarini aniqlash mumkin.
10a-rasmdagi diagrammada uzatish paytida nasos klapanining kech yopilishi kuzatilayotgan bo`lsa, 10b-rasmda esa, so`rish klapani yopilishining kechga qolishi tasvirlangan.
Indikator diagrammasidagi o`zgarishlar nasos ichidagi boshqa nosozliklar mavjudligidan dalolat beradi.
Цilindrga havoni kirib qolishi diagrammadagi so`rish gorizontal chizig`idan chetlanishiga, chiziqni tebranishi ko`rsatadi.
Porshenli nasoslar asosan, suyuqlikni kam miqdorda uzatishda bosimi 5 dan 100 MPa gacha bo`lgan yuqori qovushoq, tez alangalanuvchi suyuqliklarni uzatishda, hamda suyuqliklarni taqsimlash uchun ishlatiladi.
Porshenli nasoslarning kamchiligini aytib o`tadigan bo`lsak, bularga, unumdorligi kamligi, suyuqlikni notekis uzatishi, krivoship-shatunli mexanizmi borligi, suyuqlik tarkibida qattiq zarrachalar bo`lsa, klapanlari tez ishdan chiqishi kiradi. Undan tashqari, uni joylashtirish uchun mustahkam poydevorlar talab etiladi.