9-mavzu: Byudjet-soliq siyosati. Reja

Nodiskret fiskal siyosat – davlat xarajatlari, soliqlar va davlat byudjeti qoldig’ini avtomatik 
o’zgartirishni ko’zda tutadi. Nodiskret fiskal siyosat o’rnatilgan barqarorlashtirgichlarga 
asoslanadi. Rivojlangan davlatlarda o’rnatilgan barqarorlashtirgichlari rolini progressiv soliq 
tizimi, davlat transfertlari tizimi va foydada ishtirok etish tizimi o’ynaydi. Nodiskret fiskal siyosat 
davriy tebranishlarni yumshatish uchun hukumatning bevosita aralashuvini talab etmaydi. Davriy 
pasayish sharoitida daromadlar pasayishi tufayli soliq stavkalari pasayadi. Bu esa jami talabning 
oshishiga, ishlab chiqarishni kengaytirishga rag’batni yuzaga kelishiga olib keladi. SHuningdek 
pasayish davrida davlat transfertlari, jumladan ishsizlik nafaqasi to’lovlari miqdori oshadi. Bu 
holat ham jami talabni oshirib, jami taklif hajmini oshishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. 
Iqtisodiy yuksalish davrida ortiqcha talab iqtisodiyotga inflyatsion ta’sir ko’rsatayotgan 
sharoitda daromadlar darajasi oshishi bilan soliqlar stavkalari pasayadi va bu jami talabga 
cheklovchi ta’sir ko’rsatadi. Ayni paytda davlat xarajatlari (ishsizlarga nafaqalar, davlat 
transfertlarining bir qancha turlar) ham pasayadi. Ammo nodiskret fiskal siyosat vositalari 
iqtisodiy tebranishlarni to’liq yumshatish imkonini bermaydi va u diskret fiskal siyosat yuritishni 
inkor etmaydi. 

---

Iqtisodiyotning o’rnatilgan barqarorligi darajasi davriy byudjet taqchilligi va ortiqchaligi 
miqdorlariga bog’liq. Davriy taqchillik (ortiqchalik) iqtisodiy faollik pasayishi (oshishi) sharoitida 
soliq tushumlarining avtomatik kamayishi (oshishi) va davlat xarajatlarining avtomatik oshishi 
(kamayishi) natijasida yuzaga keladigan davlat byudjeti taqchilligi (ortiqchaligi)dir.