9 Mavzu. Kompleks ishlab chiqarish va qo‘shimcha mahsulot xarajatlarini hisobi

Qo‘shimcha mahsulotning haqiqatan sotilishiga qarab qo‘shimcha mahsulotni hisobga olish:

1. 
   Asosiy mahsulot bir donasining tannarxi qo‘shimcha mahsulot sotilmaydigani nazarda tutib aniqlanadi. Buning uchun kompleks chiqimlar asosiy mahsulotga o‘tkaziladi: 60000/20000= $ 3/b.
   
2. 
   Moliyaviy natijalar to‘g’risida hisobot tuzish chog’ida sotilgan mahsulotning tannarxidan qo‘shimcha mahsulotni sotishdan olingan sof tushum olinadi va shu bilan asosiy mahsulotga o‘tkazilgan xarajatlar kamaytiriladi:
   

Qo‘shimcha mahsulotni sotishdan olingan sof tushumni hisoblash:
2000*(1-0,1) = $ 1800

Moliyaviy natijalar to‘g’risida hisobot:

Ko‘rsatkichlar	Summa
1. Sotish	15000*5=75000
2. Sotilgan mahsulot tannarxi	15000*3 – 1800 = 43200
3. Yalpi daromad	31800

Qo‘shimcha mahsulotni uning haqiqatan ishlab chiqarilishiga qarab hisoblash.

1. 
   Ishlab chiqarilgan qo‘shimcha mahsulotning taxmin qilingan sof sotish qiymati aniqlanadi {4000*(1-0,1)=$3600}.
   
2. 
   Kompleks chiqimlar kelgusidagi taxminiy sotish qiymati miqdoriga kamaytiriladi (60000 – 3600 = $ 56400).
   

3. 
   Asosiy mahsulot bitta birligining tannarxi qo‘shimcha mahsulotdan kelgusida olinadigan sof tushumni hisobga olgan holda aniqlanadi (56400/20000 = $ 2,82/b.). Asosiy mahsulot shu tannarx bo‘yicha sotish uchun hisobdan chiqariladi.
   

Moliyaviy natijalar to‘g’risida hisobot:

Ko‘rsatkichlar	Summa
1.Sotish	15000*5 = 75000
2. Sotilgan mahsulot tannarxi	15000*2,82 = 42300
3. Yalpi daromad	32700

1- va 2- usuldan birini tanlash savdo kon’yukturalariga bog’liq. Sotilmagan qo‘shimcha mahsulotning sotilishini kafolatlab bo‘lmasa va bozor narxlari foyda keltirmasa, mahsulot sotib bo‘lingunga qadar sof daromadni e’tirof etmaslik kerak. Ishlab chiqarish bosqichida sof daromadni tan olishning asosiy nuqsoni shuki, bu foydani vaqtidan oldin tan olishga olib keladi, lekin bu foyda miqdori kam bo‘lsa, uni e’tiborga olmasa bo‘ladi.