9-мавзу. Т. Морганнинг ирсиятни хромосома назарияси

Микроорганизмларда жинснинг белгиланиши. Бактериялар (ичак 
таёқчаси, сальмонелла, шигеллалар каби) да бутунлай бошқача, ўзларига хос 
жинсий жараён формаси (шакли) мавжудлиги аниқланган. Уларнинг ҳар қайси 
турида икки хил ҳужайра-урғочи ва эркак ҳужайралари фаолият кўрсатади. 
Эркак ҳужайраларда одатда микроорганизмларда учрайдиган йирик учлари 
туташиб айлана шаклига келган ДНК-хромосомадан ташқари жинсий фактор 
(омил) - фактор F
+
ҳам бўлади. F
+ 
фактор жуда қисқа ДНК дан иборат бўлган 
плазмида ёки эписомадир. (Плазмидалар ҳақида мукаммал маълумот VIII 
бобда берилган). F
+
фактор ҳам ДНК-хромосома каби репликацияланиб 
кўпаяди. 

---

Урғочи ҳужайраларда эса 
.
F
+ 
фактор бўлмайди. Шунинг учун уларни 
F
-
тарзида ифода қилинади. Улардаги жинсий жараён қуйидагича намоён 
бўлади. Жинсий жараёнда F
+
(эркак) ҳужайра F
- 
(урғочи) ҳужайра билан 
конъюгацияланади. Бунда F
+ 
ҳужайра цитоплазматик найча ҳосил қилиб у 
орқали F
-
ҳужайрага жинсий фактор (F
+
)ни ўтказади. Бунинг натижасида 
урғочи ҳужайра (F
-
) эркак ҳужайра (F
+
) га айланади. Шундай қилиб F
+ 
ҳужайра 
донорлик, F
-
ҳужайраси реципиентлик вазифасини бажаради. F
+ 
ҳужайраларида рекомбинация намоён бўлади. F
- 
ҳужайраларида эса 
рекомбинация бўлмайди. Шунинг учун ҳам F
+ 
ҳужайралар микроорганизм 
турининг ҳаётчанлигини сақлашда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. 
3. Андрогенез, гиногенез, партеногенез ва 
уларда жинс белгиланиши 
Юқорида жинс генетикаси билан одатдаги жинсий жараён- макро ва 
микрогаметаларнинг қўшилиб –уруғланиб ҳосил бўлган зигота –дурагай 
организм авлодлари билан генетик таҳлил орқали танишган эдик. Табиатда 
нисбатан кам бўлса-да уруғланмаган-зигота ҳосил қилмаган эркаклик ёки 
урғочилик гаметалари орқали кўпайиш ҳолатлари ҳам мавжудлиги 
исботланган. Ана шундай кўпайиш типларидан бири андрогенездир.