9-мавзу. Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ўзгаришлар Режа

Ижтимоий сиёсатни амалга оширишнинг учинчи йўналиши кам таъминланганларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва қўллаб-қувватлаш бўйича аниқ чора-тадбирларни қабул қилишдан иборат бўлди. Шу муносабат билан, ижтимоий ҳимояга муҳтож фуқароларнинг қатламларини ҳимоя қилиш турли йўллар билан амалга оширилди, хусусан, манзили ижтимоий ҳимоя мақсадида нафақахўрлар, ногиронлар, кўп ва кам таъминланган оилалар, ишсизлар, талабалар ва доимий даромадга эга фуқаролар таркиби аниқланди.
1992–2017 йилларда университет талабалари, аспирантлар ва докторантлар учун иш ҳақи, пенсия, стипендиялар миқдори бир неча бор ошди. Пенсия олувчиларнинг ижтимоий аҳволини ҳисобга олган ҳолда, доимий равишда энг кам пенсиянинг абсолют миқдори энг кам иш ҳақидан юқори бўлиши таъминланди. Ушбу йўл ижтимоий адолат тамойилларига мос эди. 1994 йилга келиб, Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизими тубдан ўзгарди. Ижтимоий қўллаб-қувватлашнинг мутлақо янги ривожланган тизими шаклланди. Унинг моҳияти шундаки, бундай ёрдамнинг асосий олувчилари кам таъминланган болалар ва оилалардир. 1994 йил сентябрдан бошлаб, барча болали оилалар учун ягона нафақа жорий этилди. Шунга ўхшаш ёрдам оилаларнинг яшаш жойига энг яқин фуқароларнинг маҳалла йиғилишларида ҳам кўрсатила бошланди.
1996 йил декабрда болали оилаларни ижтимоий қўллаб-қувватлашни кучайтириш, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш чора-тадбирларини амалга оширишда фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг роли ва масъулиятини ошириш мақсадида "Фарзандли оилаларни давлат томонидан қўллаб-қувватлашни янада кучайтириш тўғрисида"ги Фармон қабул қилинди. Ушбу Фармонга мувофиқ 1997 йилдан бошлаб, муҳтож болали оилаларга болалар сонига қараб нафақалар тўлаш энг кам иш ҳақининг 50 дан 175 фоизигача миқдорида белгиланди. Ногирон болаларнинг соғлиғини яхшилаш мақсадида Соғлиқни сақлаш вазирлиги ташаббуси билан "Соғлом авлод учун" жамғармаси иштирокида хорижий шерикларни жалб қилган ҳолда туғма нуқсонли болаларга мураккаб жарроҳлик аралашувлар олиб борилди.
Мамлакатимизда аҳолининг эҳтиёжманд қатламлари, жумладан, ёлғиз кексалар, нафақахўрлар ва ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилишни янада кучайтиришга алоҳида эътибор қаратилди. Хусусан, 2005 йил “Соғлиқни сақлаш йили” деб эълон қилиниб, қарийб 2 минг нафар ёлғиз кексаларнинг уйларида сифатли таъмирлаш ишлари олиб борилди, кам таъминланган оилалар ва кекса ёшдаги фуқароларга моддий ёрдам кўрсатилди. 2006 йилдаги "2007-2010 йилларда ёлғиз кексалар, нафақахўрлар ва ногиронларни манзилли ижтимоий ҳимоя қилишни ва ижтимоий хизматлар кўрсатишни янада кучайтириш бўйича чора-тадбирлар дастури тўғрисида" ги қарорига мувофиқ, дори-дармонлар тақсимоти “Саховат” ва “Мурувват” уйлари ихтиёрига ўтказилди.
Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлигининг ҳудудий бошқармалари билан ҳамкорликда кекса ёшдаги фуқароларни тўлиқ диспанцер-тиббий кўригидан ўтказилди. Тошкентда барча қулайликларга эга 150 ўринли "Нуроний" шифохонаси томонидан фахрийларга сифатли хизмат кўрсатилмоқда. Вилоят клиникаларидаги касалхоналарда ёлғиз кексалар ва ногиронларни бепул даволаш учун "Кексалар учун хоналар" мавжуд бўлиб, уларнинг моддий фонди ҳудудий бошқармалари ва маҳаллий ҳокимликларнинг амалий ёрдами билан ташкил этилган.
Барча "Саховат", "Мурувват", "Меҳрибонлик" уйлари, ихтисослаштирилган мактаб-интернатлар ҳар йили ҳомийлар томонидан қўллаб-қувватлаб турилди.
Биргина 2012 йилда меҳнат шартномалари ва битимлари асосида минглаб фуқаролар ва оилаларга 17 миллион 291 миллион сўмдан зиёд ижтимоий ёрдам берилди. Касаба уюшмалари ва ҳомийлар иттифоқи ҳамда кичик бизнесни ташкил этиш орқали 2060 иш ўрни яратилди.
2015 йилда кекса ёшдаги фуқароларнинг турмуш даражаси ва сифатини янада яхшилаш, уларни моддий ва маънавий қўллаб-қувватлашни кенгайтириш, фуқароларга, айниқса, уруш қатнашчиларига тиббий хизмат кўрсатишни ва пенсия таъминотини яхшилаш мақсадида 2015 йил “Кексаларни эъзозлаш ва қадрлаш йили” деб эълон қилинди.
Дастурни амалга оширишда барча вазирлик ва идоралар, иқтисодиётнинг барча соҳаларидаги корхоналар ва ташкилотлар, жамоат тузилмалари, биринчи навбатда, "Нуроний" ва "Маҳалла" жамғармалари жалб қилинди, шу сабабли кекса авлод ҳаётининг бирон бир соҳаси ҳам тегишли эътибор ва ғамхўрликдан четда қолмади. 2013 йилда ушбу мақсадлар учун "Нуроний" жамғармаси 610 миллион сўм, 2014 йилнинг 9 ойида эса 553 миллион сўмдан ортиқ маблағ ажратди. 2013 йилда "Маҳалла" хайрия жамоат фонди фахрийларга 1 миллиард 597 миллион сўмдан зиёд, 2014 йилнинг 9 ойида 1 миллиард 614 миллион сўмлик ёрдам кўрсатди.
Биргина 2014 йилнинг ўзида 215 мингдан зиёд кексалар бепул тиббий кўрикдан ўтказилди. Муҳтож ногиронлар 11 мингдан ортиқ сифатли протез-ортопедия маҳсулотлари ва реабилитация техник воситаларини бепул олиш имкониятига эга бўлдилар. 70 мингга яқин фахрийлар тиббий кўрикдан ўтказилиб, стационар ва санаторий-курорт муассасаларида соғломлаштирилди. 100 ёшга тўлган Ўзбекистоннинг барча узоқ умр кўрган кишилари пенсияларига энг кам иш ҳақи миқдорида махсус нафақалар қўшилди.
Бундан ташқари, 2014 йил 1 сентябрдан бошлаб, парваришланишга муҳтож бўлган ёлғиз қариялар ва ногиронларни ойлик бепул таъминлаш учун асосий озиқ-овқат ва гигиена маҳсулотларининг янги рўйхати жорий этилди.
2014 йилда 61 мингдан зиёд 1941-1945 йиллардаги уруш ва меҳнат фронти фахрийларига уларнинг манзилли ижтимоий ҳимояси ва қўллаб-қувватланишини кучайтириш мақсадида коммунал хизматлар учун умумий қиймати 3 миллиард 900 миллион сўмлик товон пули тўланди. Шунингдек, 100 ёш ва ундан катта ёшдаги одамларга иш ҳақи тўлаш тизими, энг кам иш ҳақининг 100 фоизи миқдорида пенсия қўшимчалари тизими жорий этилди ва шунга ўхшаш бошқа бир қатор тадбирлар амалга оширилди.
Ҳамма манбалардан "Кексаларни эъзозлаш йили” Давлат дастурида кўзда тутилган тадбирларни амалга оширишга 2 триллион 246 миллиард сўм ва 225 миллион доллардан ортиқ маблағ сарфланди.
Ҳар йили уруш ва меҳнат фронти қатнашчиларига бепул тиббий хизмат кўрсатилади, улар санаторий ва курортларда даволанади. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2017 йил 4- апрелдаги фармонига биноан Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларига 2 миллион сўмдан пул мукофотлари топширилди. Кўпгина уруш фахрийларига тўлиқ жиҳозланган квартираларнинг калитлари топширилди, ҳажга бепул саёҳат ва навбатсиз автомобиль сотиб олиш каби имтиёзлар берилди.
Мамлакатимизда 2007 йилнинг “Ижтимоий ҳимоя йили” деб эълон қилиниши аҳолининг ижтимоий ҳимоясини таъминлаш, турмуш даражаси ва фаровонлигини изчил оширишга қаратилган кенг кўламли давлат сиёсатининг амалий ифодаси бўлди. Шу маънода, 2007 йилда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ва давлат органлари томонидан муҳтож оилаларга ижтимоий ёрдам механизмларини амалга оширишда риоя қилишлари керак бўлган асосий принциплар яхшиланди.

•