А. А. Азларова, М. М. Абдурахманова

16.3. Кредитга лаёқатлиликни баҳолашнинг қўшимча 
кўрсаткичлари 
 
Юқорида таъкидлаганимиздек, мижознинг молиявий ҳолатини баҳолашда 
аниқ бир хулосага келиш учун кредитга лаёқатлиликнинг асосий 
кўрсаткичларига қўшимча сифатида кредитга лаёқатлиликнинг қўшимча 
кўрсаткичлари таҳлил қилинади. Корхонанинг кредитга лаёқатлиликнинг 
қўшимча кўрсаткичлари асосан мижознинг айланма активлари ҳолатини янада 
чуқурроқ таҳлил қилишни кўзда тутади. Маълумки, қисқа муддатли кредитлар 
хўжалик субектларининг айланма активларига берилади. Шунинг учун 
мижознинг кредитни ўз вақтида банкка қайтара олиш қобилияти ҳам унинг 
айланма активларидан фойдаланишидаги самарадорлик даражасига қараб 
белгиланади. Хўжалик субектлари айланма активлардан қанчалик самарали 
фойдаланаётган бўлса ва айланма активларнинг айланиш тезлиги қанчалик 
юқори бўлса, кредитдан фойдаланиш самараси ва уни ўз вақтида банкка тўлаш 
имконияти ҳам шунчалик юқори бўлиши мумкин. Биз айланма маблағларнинг 
самарадорлик кўрсаткичлари тўғрисида олдинги параграфларимизда кенгроқ 
тўхталган эдик. Шу боис биз қисқача бўлсада кредитга лаёқатлиликнинг 
қўшимча кўрсаткичларни келтириб ўтмоқчимиз. Бу кўрсаткичлардан бири 
айланма активларнинг айланиш коэффициент ҳисобланади. 
Айланма маблағларнинг айланиши коэффициент (Ка) жорий 
активларнинг айланиш тезлиги ва активларга қўйилган маблағларнинг пул 
маблағларига айланиш тезлигини характерлаб, у маълум давр(ой, квартал, йил) 
ичида айланма маблағлари неча марта айланганлигини ифодалайди: 
Реализация қилинган маҳсулот ҳажми 
Ка =––––––––––––––––––––––––––––––––––––• 
айланма маблағларнинг ўртача хронологик қолдиғи 
Ка ни ҳисоблаш айланишни прогнозлаш ва кредитлаш муддатини 
аниқлашга имкон яратади. Айланма активларнинг айланиши коэффициент 
айланма активларнинг ҳаракати тезлигини ифодалайди ва таҳлил қилинаётган 
даврда маҳсулотни сотишдан тушумларнинг чекланиши ҳамда айланма 
активларнинг ўртача қийматини ҳисоблаб боришга имкон яратади. 
Шунингдек, айланма активларнинг кунларда айланишини ҳам 
ҳисоблаш мумкин. Бу кўрсаткич корхона айланма маблағларининг бир марта 
айланиши (П-Т-И/Ч-Т-П) учун неча кун кетишини кўрсатади. 

---

197 
Айланма маблағларининг ўртача қолдиғи х 360 кун) 
А
к
= –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––• 
Реализация ҳажми 
Айланма активлар айланишига қанча кам кун кеца, корхонанинг фойда 
олиши, бинобарин кредитни банкка тўлаши шунча тез амалга оширилади.Бу 
ерда айланма активларнинг ўртача қолдиғи, ўртача хронологик усулда 
аниқланади. Енди айланма маблағларининг айланиш суръатларини таҳлил 
қилиб, ўрганиб чиқамиз.
Айланма маблағларининг айланиш коэффициент айланма маблағларнинг 
ҳаракатланиш тезлигини тавсифлайди ва у таҳлил этилаётган даврда маҳсулот 
сотишдан олинадиган тушумнинг айланма маблағлари ўртача қолдиғига 
нисбати сифатида ҳисобланади.Бунда таҳлил қилинаётган даврдаги кунлар 
(чорак - 90 кун, ярим йиллик - 180 кун, 9 ойлик - 270 кун, йиллик - 360 кун) 
олинади.