1-Mavzu. Ta„lim muassasalarida mehnat huquqiy munosabatlarini tartibga
solish
Reja:
1. Mehnat munosabatlarining huquqiy asoslari
2. Mehnat munosabatlariga kirishishda tomonlarning huquq va majburiyatlari
3. Nizoli vaziyatlarda rahbar xodimlarning qonuniy va odilona qaror qabul qilishi
1.
Mehnat munosabatlarining huquqiy asoslari
Insoniyat paydo vaqtlardan buyon u mehnat qilib keladi.
Insonning dastlabki
mehnat jarayoni ovchilik va termachilikdan iborat bo„lgani hech kimga sir emas.
O„zganing mehnati mahsulini kuch ishlatish yo„li bilan o„zlashtirsh oqibatida ming
yillar davomida qulchilik tuzumi yashab keldi. Insonlar o„z mehnati evaziga
yetishgan mahsulotlar aksariyat holatlarda o„ziga tegmagan.
Shu boisdan ham
adolatli mehnat sharoitlari uchun juda og‟ir kurashlarni boshidan kechirgan. 14-16
soatlab tinimsiz mehnat jarayonlarga hatto yosh bolalar, ayollar ham tortilgan.
Ammo hozirgi globallushuv zamonidagi mehnat munosabatlarida tub burilish aks
etgan.
Inson
huquqlari
umumjahon
deklaratsiyasining
23-moddasida
keltirliganidek, “Har
bir inson mehnat qilish, adolatli va qulay ish sharoitiga ega
bo„lish va ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega”
1
.
Bu xalqaro darajada qabul
qilingan ilk hujjat bo„lib, uni ratifikatsiya qilgan barcha davlatlar o„z milliy
qonunchiligida ushbu qoidani kiritishi lozim. O„zbekiston mustaqil bo„lgandan
so„ng BMTga a‟zo bo„lgach bosh qomusimizda
ham shu mazmundagi qoida
kiritilgan. Bosh qomusimizning 37-moddasida “Har bir shaxs mehnat qilish, erkin
kasb tanlash adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko„rsatilgan tartibda
ishsizlikdan himoyalanish huquqiga ega”
2
. Mazkur
munosabat bilan insonlar
orasida mehnat jarayonlarida sodir bo„ladigan barcha huquqiy munosbatlar uchun
asos bo„lib xizmat qiladi. Ushbu qoida asosida 1995-yil 21-dekabr sanasida mehnat
1
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi.
2
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Adolat. 2022.6-bet.
kodeksi qabul qilingan. Bundan tashqari 2016-yil 22-sentabrda
qabul qilingan
410-sonli “Mehnatni muhofaza qilish to„g‟risida”gi qonun va yana bir qancha
davlat muasssalarining, korxona, tashkilotlarning
normativ-huquqiy hujjatlari
boshqaruv sohasidagi huquqiy mehnat munosabatlari uchun huquqiy asos bo„lib
xizmat qiladi. Har bir korxona va tashkilotlarning o„z ichki tartib qoidalari mavjud
bo„lib ushbu qoidalar ham mehnat munosabatlari uchun asos vazifasini o„tay oladi.
Barcha qonunlar mehnat munosabatlarining adolatli bo„lishi, tomonlarning haq-
huquqlarini himoya qilish, mehnat unumdorligiga erishish uchun qabul qilinadi va
hayotga tadbiq etiladi.