A avloniy nomidagi xalq ta‟limi muammolarini o„rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

3. Nizoli vaziyatlarda rahbar xodimlarning qonuniy va odilona qaror 
qabul qilishi  
Mehnat huquqiy munosabatlarda ish beruvchi va xodim o„rtasida bir qator 
masalalar yuzasidan nizoli vaziyatlar kelib chiqishi mumkin. Jumladan, ishga 
qabul qilishda, mehnat shartnomasini o„zgartirish yoki bekor qilish vaqtida, 
taraflarning moddiy javobgarliklari bilan bog‟liq bo„lgan, xodimning hayoti va 
sog‟lig„iga yetkazilgan zararni qoplash va shu kabi bir qator vaziyatlar yuazaga 
keladi. Ushbu holatlarda rahbarlar, ya‟ni ish beruvchilar O„zbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari, normativ-huquqiy hujjatlarda keltirilgan qoidalarga asoslangan 
tarzda qaror qabul qilishi lozim bo„ladi. Buning uchun rahbar u qaysi sohada 
rahbarlik qilishidan qat‟iy nazar ushbu qonun hujjatlarini yaxshi bilishi, hech 
bo„lmagaanda tanish bo„lishi shart.
Ishga qabul qilish bilan bog‟liq bo„lgan nizoli vaziyatlar asosan voyaga 
yetmaganlarni ishga qabul qilish bilan bog‟liq. Mehnat kodeksiga ko„ra ishga 

---

qabulishdagi eng kichik 14 yosh. Bunda ota-onasining yoki ularning o„rnini 
bosuvchi shaxslar, yoxud vasiy yoki homiylarning yozma roziligi asosida ishga 
qabul qilish kerak. Shuni ta„kidlash joizki, ilik bor pedagog sifatida ishga qabul 
qilingan xodimni maktab jamoasiga tanishtirish ma„naviy-ma„rifiy ishlar bo„yicha 
direktor o„rinbosarining vazifasi sirasiga kiradi.Ma„naviy-ma„rifiy ishlar bo„yicha 
direktor o„rinbosari ustoz-shogird an„anasiga muvofiq tarzda yosh pedagoglarni 
hayotiy tajriba ega bo„lgan malakali pedagoglarga biriktishi lozim. Yosh 
pedaagoglarni ish jarayonida avvalombor o„quvchilar bilan kelishib ish jarayonini 
tashkil etishlarida ularga amaliy yordam berishi kerak. O„qituvchi-o„qituvchi, 
o„qituvchi –o„quvchi munosabatlarida shaffof ijtimoiy muhitni vujudga keltirish 
lozim. Maktabga ilk bor ishga qabul qilingan pedagoglarni maktab jamoasi bilan 
hamkorlikda ishlashga o„rgatish jarayonida ma„naviy-ma„rifiy ishlar bo„yicha 
direktor o„rinbosari odilona qaror qabul qila olishi kerak. Ya„ni belgilangan 
tartibdan tashqari ishlarga pedagoglarni jalb etmasligi kerak.Lekin ularni ishga 
olish vaqtida rahbar bir qator kechlovlar qo„yishga xaqli bo„ladi bu mehnat 
qonunchiligimizga ko„ra kamsitish deb hisoblanmaydi. Jumladan sog‟lig‟i, 
xavfsizligi, axloq-odobiga zarar yetishi mumkin bo„lgan og‟ir mehnat sharoitlarida 
ishga qabul qilinmasligi va mehnat shartnomasini tuzishni rad etishi mumkin. 
Voyaga yetmagan shaxslarning ota-onasidan yozma rozilik olish voyaga yetmagan 
shaxsning o„sha soha bo„yicha mutaxasisilikka ega bo„lish layoqatini ham 
anglatadi.
Pedagoglar va o„quvchilar o„rtasida yuzaga keladigan nizoli vaziyatlarda 
ma„naviy-ma„rifiy ishlar bo„yicha direktor o„rinbosari avvalombor ijtimoiy 
muhitning sog„lom ekanligiga e„tibor qaratishi lozim. O„quvchilarning darsga jalb 
qilinishi, davomat masalasining eng muhim bo„layotganini e„toborga olgan holda, 
pedagoglarning o„quvchilarnin o„ziga jalb qila olish mahoratiga e„tibor qaratishi 
kerak. Mamlakatimizda 11 yillik majburiy ta„lim bo„lganligi sababli 
o„quvchilarning darslarda qatnashishi lozimligiga alohida e‟tibor qaratiladi. 
Ishga qabul qilishda xodimlardan talab qilinadigan hujjatlar sirasiga 
quyidagilar kiradi: 

---

- Shaxsini tasdiqlovchi hujjat (passport, voyaga yetmaganlardan tug‟ilganlik 
haqida guvohnoma); 
- Mutaxasislik bo„yicha diplom; 
- Sog‟lig‟i holati bo„yicha ma‟lumotnoma; 
- Mehnat daftarchasi (ilk bor ishga qabul qilinayotgan shaxslardan talab 
qilinmaydi); 
Rahbar xodimlari bilan qonunlarda ko„rsatilgan tartibda mehnat shartnomasini 
o„zgartirish yoki bekor qilishga xaqli. Mehnat kodeksining 181-moddasiga ko„ra 
xodimga intizomiy jazo choralarini qo„llashi mumkin. Intizomiy jazo chorasini 
olgan xodimlarni ijtimoiy faolliklarini oshirish maqsadida ularni turli loyiha, 
tanlov, yoki shu kabi tadbirlarga jalb etish orqali ulardagi ishga bo„lgan 
munosabatni ijobiy tarfga yo„naltira olishda ma„naviy-ma„rifiy ishlar bo„yicha 
direktor o„rinbosarining o„rni beqiyos. Intizomiy jazo choralaridan xavflilik 
darajasi eng past bo„lgani bu-ogohlantirish. Xodim o„z mehnat vazifasini 
suis‟temol qilganda, mumtazam dars jarayoniga kechikib kelganda, xodimning o„z 
aybi bilan o„quvchilar bilan ko„p bora nizoli vaziyatlarga tushgan taqdirda 
qo„llaniladi.Agar o„quvchilar bilan pedagog xodim orasida nizoli vaziyat kelib 
chiqsa ma„naviy-ma„rifiy ishlar bo„yicha direktor o„rinbosari pedagog xodimlarni 
himoya qilishi, ota-onalar bilan tushuntirish ishlarin olib borishi lozim. Deviant 
xulq-atvorli o„quvchilar bialn ishlarni tashkil etayotgan xodimlarga amaliy va 
pedagogikyordam ko„rsatishi kerak.Intizomiy jazo xodimning qilgan bitta xatti-
harakati uchun bir marta qo„llaniladi. Bunda mehnat kodeksining 182-moddasida 
keltiliganidek, xodimnng qonunni buzgandagi vaziyat, qonunni buzishdan oldingi 
xulq-atvori, ishga bo„lgan munosabati inobatga olinadi. Har qanday intizomiy jazo 
qo„llanishidan oldin xodimdan yozma tushuntirish xati olinadi. Bir oy ichida 
qo„llanilishi lozim. Mehnat kodeksining 183-moddasiga muvofiq, intizomiy jazo 
choralari uzog„i bilan bir yilga amal qiladi.Agar xodim shu vaqt ichida qayta 
intizomiy jazo olmasa intizomiy jazo olmagan deb hisoblanadi. yana mehnat 
qonunchiligini buzgan taqdirda ish haqqining 30 foizi miqdorida jarima beriladi. 
Takror sodir etilgan vaqtda 50 foiz miqdorida jarima belgilanadi va yana sh holat 

---

takrorlansa mehnat shartnomasi bekor qilinishi haqida ogohlantiriladi. Bu 
ogohlantirish bilan mehnat shartnomasini bekor qilish oralig‟i ikki oydan kam 
bo„lmasligi zarur. Chunki xodim bu vaqt oralig‟ida o„ziga boshqa ish qidirishi 
lozim. Mehnat shartnomasini bekor qilish yoki, intizomiy jazo choralarini 
qo„llashga xodimning ish vaqtida ish joyida bo„lmasligi, muttasil kech qolib kelish, 
spirtli ichimliklar iste„mol qiligan holda ishga kelishi va shu kabi bir qancha 
sabablar mehnat shartnomasini bekor qilish uchun asos bo„ladi. Qonunchilikda 
ko„rsatilmagan tartibda intizomiy jazo choralarini qo„llash, yoki mehnat 
shartnomasini bekor qilish ta„qiqlanadi.