A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

4 .2 . M o ‘g ‘ul va xitoy tillarida yozilgan manbalar
M o‘g‘ul va xitoy tillarida yozilgan manbalarda 0 ‘zbekistonning XIII— 
XIV asrlardagi tarixiga oid m a’lumotlar uchraydi. Ayniqsa, Chingizxon va 
m o'g'ullar xuruji davri tarixi, m o‘g‘ul imperatoriari hukmronligi davri tarixini 
bu manbalarsiz o'rganib bo'lmaydi. Shuni alohida uqtirib o ‘tish kerakki, bu 
manbalarda, xususan xitoy manbalarida, voqealar, birinchidan, yilma-yil bayon 
etilgan, ikkinchidan, ulaming sodir bo'lgan joyi va vaqti aniq ko'rsatilgan.
4 .2 .1 . «M ongol-un niucha tobchan*
“ M ongol-un niucha tobchan” ( “ M o‘g‘ullaming maxfiy tarixi”) XIII asr 
boshida o'rta asr uyg'ur imlosida yozilgan va bizgacha xitoy imlosi, ierografida 
xitoycha taijimasi bilan yetib kelgan. Asaming xitoycha nomi “Yuan-chao 
bi s h i” ( “ Y uan su lo la sin in g 1 maxfiy tarix i” ) deb ataladi. U Xitoy, 
M o‘g‘uliston, Markaziy Osiyo va O'zbekistonning XI11 asrdagi tarixi bo'yicha 
muhim manba hisoblanadi. U nda nayman, kerait, o 'n g 'u t, uyg'ur, qorliq 
va boshqa turkiy xalqlaming Chingizxon xuruji paytidagi tarixi va ulaming 
m o'g'ul asoratiga tushib qolishi haqida qimmatli m a’lumotlami uchratamiz.
“ Mongol-un niucha tobchan” xitoy tiliga 1404-yili taijima qilingan. 1800- 
yili istifodaga kiritilgan. Asar 1866-yili P.Kafarov tarafidan rus tiliga taijima 
qilingan va so'zboshi, xitoycha matni va lug'atlar bilan qo'shib, 1941-yili 
S.A. Kozin tom onidan “С окровенное сказание” nomi bilan chop etilgan. 
Asaming E.Xyonning tarafidan amalga oshirilgan nemischa nashri mavjud.
4 .2 .2 . «Szin-shi»
“Szin-shi” (“ Szin sulolasining2 tarixi”) nomli asarso'nggi yuan 
im peraton
1 Yuan sulolasi - X itoyni 1 2 5 9 -1 3 3 2 -y illard a idora qilgan sulola. Asoschisi 
Xubilayxon 
(1 2 6 0 -1 2 9 4 ).
•’ Szin sulolasi — 265—420-yy.
162

---

. .j (To‘g‘on Tem ur) davrida, xitoy olimi va yozuvchisi Ouyan Sian 
^m onidan yozilgan. Unga m o'g'ul imperatoriari davrida yozilgan va keyincha
* ‘aolgan “ Shilu” (“ Sahih yozuvlar”) nomli solnomasi asos bo'lgan.
“ S zin-shi” to 'r t 
qism dan iborat: 
1) 
Szin sulolosining siyosiy tarixi; 2) 
Szin davlatining 
m a’muriy, harbiy, huquqiy, moliyaviy, iqtisodiy, m a’naviy 
va 
ilmiy 
tizim lari; 
3) Szin imperatoriari; 4) im peratorlar va ulam ing oilalari, 
davlat arboblari, sarkardalari 
va m adaniy arboblarining taijim ai holi.
Asaming 
to'rtinchi qismida o'sha vaqtlarda Markaziy Osiyoda istiqomat 
qilgan 
turkiy xalqlar, uyg'urlar, o 'n g 'itla r va boshqalar, ular bilan olib 
borilgan elchilik m unosabatlari, ulam ing boshliqlarini harbiy xizmatga 
jalb qilish 
haqida m a ’lum otlar bor.