4 - M A V Z U . X I I I - X IV A S R L A R M A N B A L A R I
D a rsn in g m azm uni:
U shbu d arsda vatanim iz
tarixiga oid yozm a
m a n b a la rn in g
yaratilishida fors tilining tutgan o ‘m i, u tildagi asosiy
m a n b a la r
to'g'risida talabalarga tushunch a bcriladi.
R eja:
4.1. Asosiy ijtimoiy-siyosiy voqealar.
4.2. M o'g'ul
va
Xitoy tillarida yozilgan m anbalar.
4.3. Huquqiy hujjatlar va yozishm alar.
4.4. Forsiy tilining m anbalarda tutgan o 'm i.
4.5. Fors tilidagi m anbalarning um um iy xususiyatlari va aham iyati.
Asosiy tushunchalar:
Forsiy tildagi yozm a m anbalarga oid atam alar
ham
deyarli arab tilidagilar bilan bir xil ataladi yoki aynan bir tushuncha
ikkala
tilda ham ishlatiladi.
4 .1 .
A sosiy siy o s iy -ijtim o iy v o q e a la r
1219-1221-yillar ichida O 'zbekiston m o'g'ullar tom onidan istilo etildi.
1227-yili
Chingizxon Yettisuv, K oshg'ar, M ovarounnahr va X orazm ning
sharqiy qism ini, shuningdek, hozirgi A fg'onistonning
shim oliy qism ini
ikkinchi o 'g 'li C hig'atoyga (1 2 2 7 -1 2 4 1-y.) in ’om qildi. Bu ulus tarixda
Chig'atoy ulusi nomi bilan m ashhur. C hig'atoy ulusining oliy
hukm dorlari
ham, qoraxitoylar singari, ulusni maxsus ijaradorlar, ya’ni
xorazm lik
m ashhur savdogar M ahm ud Y alavoch (1 1 2 5 -1 2 3 8 ) va uning o 'g 'li
M a’sudbek (1238-1289) yordam ida idora qildilar.
Munko qoon (1251-1260) taxtga o'ltirgandan keyin, Jo'ji ulusining
oliy hukmdori Botuxon (1227-1255) bilan til biriktirib. Chig'atoy avlodining
ko'pchiligini qatl ettirdi
va
C hig'atoy ulusini o 'rtada bo'lib olishdi.
Lekin,
oradan k o 'p vaqt o 'tm a y ,
O lg'u (1261-1266) ulus mustaqilligini
tiklashga
muvaffaq b o 'ld i.
M uborakshoh (1266) va Baroqxon (1266-1271)
davrida
m o 'g 'u l hukm dorlari
mahalliy aholi bilan yaqinlashish m aqsadida
islom dinini
qabul qildilar. N atijad a,
1266-yili xon ham da ba'zi m o'g'ul
urug'lari
(m a sa la n , ja lo iriy la r)
Y ettisuvdan M ovarounnahrga k o 'c h ib
о tdilar. Bu
hoi o 'z
navbatida
tarqoqlik va parokandalikka olib keldi. XIV
^ m in g 50-yillariga kelib,
C hig'atoy ulusi ikkiga ajralib ketdi — Yettisuv va
1НЧ
аГС*а qo*gan
m o ‘K‘u llar
mustaqillik e ’lon qilib, o 'z davlatlarini tuzib
° M ‘
^ av*at ,ai™da
M o'g'uliston yoki Jete nom i bilan mashhurdir.
_
f 8 u " a r hukm ronligi yillarida
M ovarounnahr xalqi ikki tom onlam a
ni°
g
ul hukm dorlari
dorug'alar, bosqoqlar ham da m ahalliy yeregalari
161
zulmi ostida qoldi. U lar asosiy darom ad solig'i xirojdan tashqari talaygina
boshqa soliq vajarim alar - dorug'agi, sarsh u m o r, ulufa, tam g 'a, qupchur
yasog'i, tag 'o r, bigor va boshqalam i to'lashga m ajbur etilgan edilar.
O g 'ir cho rakorlik m e h n a ti, m o 'g 'u l h u k m d o rlarin in g beboshligi
m ehnatkash xalqning sabr kosasini to'ldird i.
Buxoro viloyatining
xalqi
kosib M ahm ud Tarobiy va ilohiyot olimi Sham suddin M ahbubiylam ing
atrofiga uyushib, 1238-yili q o ‘zg‘olon ko'tard i, lekin u boshqa shahar
va
viloyatlarga yoyilm adi. N atijada Buxorodagi q o ‘zg‘o lon Yettisuv
va
X o'janddan Ildiz n o ‘yon ham da C huqan qurchi boshchiligida yuborilgan
m o 'g'u l qo'shini tom onidan bostirildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
