A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .3 .4 . «Tarixnoma»
T arix n o m a” 
yoki “ Zayli Z afarnom a” ( “ Z afam om a"ga qo'sh im cha”) 
cb ataladigan m u h im
tarixiy asar muallifi Xoja Tojuddin as-Salmoniydir.
yetuk 
xattot 
bo'lib, MuzafTariylar1 saroyida, devoni inshoda xizmat
J j J 3. j ^ 3 - y i l l a r d a F o rs. K irnion va K u rd isto n n i id o ra qilg an sulola. A soschisi 
MubonzKldin ibn MuzalTar (1 3 1 3 -1 3 5 9 ).
197

---

qilgan. A m irTem ur Sherozni egallab, MuzafTariylarsulolasi barham topgandan 
keyin 1393-yiIi boshqa ilm ahli bilan Samarqandga olib kelingan va saroy 
xizmatiga tayinlangan. 1409-yili mart oyida am irlar isyoni bartaraf etilgach. 
oliy hokimiyat Shohruh M irzo Xoja Tojuddin as-Salm oniy uning amri 
bilan Hirotga olib ketiladi va oliy hukm dom ing topshirig'i bilan o'zining 
mazkur asarini yozishga kirishadi. Lekin, uni tam om lay olmaydi. Oradan 
k o'p vaqt o'tm ay, saroyda vazir Faxruddinga qarshi uyushtirilgan fitnada 
qatnashganlikda ayblanib, qamalib qoladi va jazoga tortiladi.
Xoja Tojuddin as-Salmoniy m azkur asarida Am ir Tem um ing so'nggi 
yillari va Shohruh Mirzoning tarixini yozishni niyat qilgan edi. Lekin, taqdir 
taqozosi bilan maqsadiga erisha olmaydi. Faqat 1 4 0 4 -1409-yillar tarixini 
yozib bitirishga ulguradi, xolos. Asarda 1404-yilda Xitoyga yurish oldidan 
Konigilda o'tgan katta tantanalar, shahzodalar Ulug'bek, Ibrohim Sulton, 
Ijil Mirzo, Sidi Ahmad, Pirm uham m ad va M irzo Boyqarolaming nikoh 
to'ylari, Xitoyga yurishning boshlanishi, hazrat sohibqiror.ning 18-fevral
1405-yilgi vafotidan keyingi og'ir ahvol, Xalil Sultonning noqonuniy yo'l 
bilan oliy hokimiyatni egallab olish voqealari batafsil bayon etiladi. Voqealar 
tafsiloti 1408-yil mart oyida Xalil Sultonning am ir Xudoydod boshliq bir 
guruh fitnachi am irlar tarafidan asir olinishi haqidagi hikoya bilan tugaydi.
Xoja Tojuddin as-Salmoniyning “Tarixnoma” asari bizningzamonimizgacha 
uch nusxada yetib kelgan. Ulardan biri suqutli va shu kunlarda Angliyaning 
muzeyida (lnv.№ 159) saqlanmoqda. Yana ikkitasi Turkiyada, Istanbuldagi 
Sulaymon Fotih (Inv.№ 4305) va Lala Ismoil afandi kutubxonalarida (Inv.№ 
304) saqlanadi. Birinchi nusxa suqutli, ikkinchisi to'la.
A sar G .R .R y o m e r to m o n id an nem is tiliga 1956-yili, Ismoil Aka 
tom onidan 1988-yili turk tiliga va Z .M .B uniyatov tom onidan 1991 -yili 
m s tiliga erkin tarjim a qilingan.