A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

“Tavorixi 
guzida, N usratnom a” asarining faqat ikkita qo'lyozm a nusxasi 
bizgacha yetib 
kelgan. U lardan biri Sankt-P cterburgda, ikkinchisi esa 
Angliyaning 
Britaniya m uzeyida saqlanmoqda. Kitobning matni faksimilesi 
(fotonusxa) zarur 
ilmiy izohlar va tadqiqotlar bilan 1967-yilda Toshkentda 
A.M .Ikromov tom onidan e ’lon qilingan. U ndan ayrim parchalar rus tilida 
1969-yili O lm a-O tada V.P.Yudin tom onidan e ’lon qilingan.
6 .3 .2 . «Zubdat ul-asar»
“ Z u b d at 
ul-asa r” ( “ S olnom alar sari” ) nom li tu rk iy -o 'zb ek tilidagi 
tarixiy a sa m in g m uallifi A bdulloh N a sru llo h iy yoki A bdu llo h ibn 
M u h am m ad
ibn Ali N asm lloh bo'lib, u XV asm ing ikkinchi yarm i va
XVI asrning birinchi yarm ida o 'tg an balxlik tarixnavis olim dir.
Tarixchi XV a sm in g 8 0 -9 0 -y illa rid a Balx hokim i T em u riy zo d a 
B a d iu z z a m o n
M irz o n in g x iz m a tid a b o 'lg a n . H iro t S h ay b o n iy x o n
to m o n id a n
1507-yili ishg'ol etilgandan keyin uning xizm atiga kirgan. 
1510-yiii M uham m ad Shayboniyxon halok bo'lganidan keyin, uning o 'g'li 
M u h am m ad
T em u r Sulton huzuriga, S am arqandga kelgan.
Bobur M irzo 1511-yili S am arqandga kelganida A bdulla N asrullohiy 
Shayboniy S u lto n lar bilan Toshkentga kelgan va Suyunchxojaxonning 
xizmatiga kirgan. O radan k o 'p o'tm ay tarixchi Suyunchxojaxonning o 'g 'li, 
Shohruhiya hokim i Keldi M uham m ad nom i bilan ham m ashhur, Sulton 
M uham m adning xizm atiga yollangan va 1525-yili uning topshirig'i bilan 
o'zining “Z ubdat u l-asa r” nom li kitobini yozgan.
“ Z u b d a t 
u l-a s a r” u m u m iy tarix y o 'n a lish id a yozilgan va qadim
zam o n lard an
to 1525-yilgacha m usulm on m am lakatlarida yuz bergan 
ijtim oiy-siyosiy 
voqealam i qisqacha bayon qiladi. A sar II qism , fasldan 
iborat b o 'lib , 
uning oxirgi II qismi yangi hisoblanadi. U nda XVI asm ing 
birinchi c h o ra g id a 
X uroson va M ovarounnahrda sodir bo'lgan voqealar 
birm uncha keng 
yoritilgan. Ayniqsa, Shayboniy sultonlar Suyunchxojaxon, 
K o 'c h k in c h ix o n , 
Jon ib ek S ulton, U baydullaxon, M uham m ad T em u r 
Sulton bilan 
Bobur M irzo va uning siyosiy ittifoqchilari Safaviylaro'rtasida 
M ovaro u n n ah r 
uchun davom etgan qurolli kurash, Suyunchxojaxon bilan 
Sulton Saidxon 
o'rtaisdagi 1512-1514-yillardagi toj-u taxt uchun bo'lgan 
k u ra s h v a 
F a r g 'o n a n i n g S h a y b o n iy la r t o m o n i d a n q a y t a d a n
b o 'ysundirilishi, 
S hayboniylam ing 1514, 1520, 1524-yillarda Xuroson 
ustiga 
qilgan h a rb iy
yurishlari va Balxning 1526-yili bo'ysundirilishi, 
S h ayboniylam ing 
qozoq sultonlari, xususan Q osim xon (
1 5 1
1 —1523-yy.)
221

---

o'rtasid a Sirdaryo b o ‘yida joylashgan Yassi, Savron, Suzoq, Sayram
va 
boshqa shaharlar uchun olib borilgan kurashlar tarixi birm uncha 
keng 
bayon etilgan.
Ushbu qim m atli asam ing faqat ikkita qo'lyozm asi saqdanib 
qolgan 
b o 'lib , biri T o shkentda, S harqshunoslik in stitutida (Inv.N e 608) 
va 
ikkinchisi S ankt-Peterburgdagi R F FA Sharqshunoslik instituti 
sh ah ar 
bo'lim ida (D . 104 raqami ostida) saqlanm oqda.*